CCF20091108001

PSYCHOLOGIA PRACY I ORGANIZAt II

CO TO JEST OBCIĄŻENIE PRACĄ?

ic ulega wątpliwości, że większość ludzi zetknęła się z terminem „ob-eiążenie praeą” i przynajmniej intu-e je rozumie. Poza tym często się sły-arzekania na problemy wynikające dążenia pracą, które pojawiają się Aniym momencie czyjejś kariery za-wcj. Niemniej każdy interpretuje to ie w nieco inny sposób, ilyby zapytać kilka osób o to, z czym ę kojarzy obciążenie pracą, przy-zalnie niektóre z nich powiążą je po u z przepracowaniem lub zbyt dużą i obowiązków. Inne podadzą kon-e przykłady, w których istotną rolę wa dotrzymanie terminu: napisanie 'ozdania czy przygotowanie prezen-nzed spotkaniem. Jednak w wymie-ch przez nie przykładach pojawi się me nie tylko kwestia presji czasu, ównież problem pewnego wysiłku spcyjnego włożonego w planowanie lia i element troski o jakość wykona-uacy. Pewne znaczenie może też subiektywne doświadczenie: stres, ) przejawiający się w postaci rosną-niepokoju, niezadowolenia czy de-, lub poczucie braku kontroli nad ;ją. Subiektywne doświadczenie peł-zatem ważną rolę, jednakże aby ni zrozumieć, jaki wpływ na życie za-wc ma obciążenie pracą, musimy się zee procesom poznawczym leżącym Jstaw tego zjawiska oraz zależno-pomiędzy wymaganiami związany-lanym zadaniem, zasobami a wysił-wlożonym w wykonanie pracy, asunkowo łatwo można dokonać mienia pomiędzy fizycznym i umy-m obciążeniem pracą. Warto w tym mcie zaznaczyć, że w niniejszym iale będziemy sie zajmować orzede wszystkim tym, co określa się jako „urny slowe obciążenie pracą”. Istnieje wieli sprawdzonych i powszechnie stosowa nych technik służących do oceny fizyczne go obciążenia pracą (np. Rohmert, 1987). okazało się jednak, że znacznie trudnie| opracować narzędzia, za pomocą których można dokonać rzetelnego, trafnego i czułego (sensitive) pomiaru obciążenia umysłowego. Wzrost zainteresowania psychicznym aspektem obciążenia pracą wynika z tego, że obecnie w wielu zawo dach coraz większe znaczenie ma czynnik poznawczy, co wpływa na charakter wy konywanych zadań. Praca kontrolerów ruchu lotniczego, pilotów, osób kontrolu jących procesy technologiczne (process control operators) czy personelu medycz nego nie wymaga już większego wysiłku fizycznego - wykonywane przez nich zadania podstawowe są bowiem związane z procesami poznawczymi, w których główną rolę odgrywa pamięć, uwaga, spo strzeganie oraz umiejętności komunika cyjne. Niełatwo sprecyzować wymagania dotyczące owych zadań, a co ważniejsze przewidzieć konsekwencje wynikające z określonych wymagań.

Wydaje się, że trudności ze sformułowaniem powszechnie akceptowanej, trafnej i pełnej definicji umysłowego obciążenia pracą wynikają głównie z faktu, że to pojęcie ma charakter wielowymiarowy (Gopher i Donchin, 1986; Damos, 1991). O tej wielowymiarowości świadczy między innymi wielość stosowanych technik pomiaru, zwłaszcza tych służących do oszacowania subiektywnych aspektów obciążenia pracą, takich jak obciążenie umysłowe, presja czasu i stres lub frustracja.

Według jednej z prostszych definicji, która iednak. iak sie wydaie dotvk;i

ii ilna problemu, umysłowe obciążenie inni i| można ująć jako koszty ponoszone pilt / wykonawcę (human operator) podli wykonywania zadań (Kramer, 1991). I 'i linieją la, mimo że niezbyt ścisła, pod-i u l,i negatywne skutki obciążenia pra-l wynikające ze zbyt wysokich, lub zbyt ni lkit li wymagań (zaniżenie wymagań

...... bowiem prowadzić do znudzenia

i "ludy zainteresowania zadaniem). Do i u ,-Iow można zaliczyć obniżenie poziomu wykonania zadania, pogorszenie samopoczucia, zagrożenie dla bezpieczeń-*i| w u lub nawet zdrowia. Należy pmulylać, że nawet w normalnych warun-i u li obciążenie pracą niekiedy pociąga i Mibą pewne koszty. Powyższa definicja uli uwzględnia jednak faktu, że obciążeni! pracą jest zjawiskiem o charakterze n mi akcyjnym (np. Gopher i Donchin, I*»M(i; I Iockey, 1993). Jeżeli okaże się, że adnnie nie zostało wykonane właściwie, ■ sil innymi słowy wykonano je na niż-vm poziomie niż zakładany przez wyli mawcę lub osoby zarządzające systemem, to nie możemy po prostu zakładać, żc wykonawca nic potrafi ciężej, i lepiej, pracować, żeby osiągać wyznaczone cele. Oznaczałoby to bowiem, że został osiągnięty punkt, w którym ludzkie zasoby przetwarzania informacji stają się niewystarczające do tego, by utrzymać wykonanie pracy na zadowalającym poziomie. Przyczyna może być inna - na przykład wykonawca nie ma dostatecznej motywacji, aby stale wkładać w pracę dużo wysiłku. Możliwe, że wykonawca nie uświadamia sobie celów operacyjnych albo nie zwrócił uwagi na to, że wymagania wzrosły; niewykluczone też, że stosuje strategię, która pozwoli mu zachować cenne zasoby potrzebne mu do wykonania konkretnych zadań czekających go w przyszłości, lub stara się w ten sposób zabezpieczyć przed nieprzewidzianymi okolicznościami. Przyczyną słabszych wyników może również być pogorszenie stanu fizycznego czy emocjonalnego jednostki, spowodowane chorobą albo czynnikami środowiskowymi.

DLACZEGO DOKONUJE SIĘ OCENY OBCIĄŻENIA PRACA?

Opracowanie skutecznych metod oceny obciążenia pracą pozwala na rozwiązanie praktycznych problemów występujących w miejscu pracy. Wiele wskazuje na to, że obciążenie pra-■ i) nie pozostaje bez wpływu na poziom ■i yki mywania pracy przez człowieka, jego unopoczucie, zdrowie i bezpieczeństwo. W ciągu ostatnich dwóch - trzech dziesię-i ii ileei powstała obszerna literatura na temu! dokonywania oceny obciążenia pra-■ | Przedmiotem uwagi autorów stała się Iil/.ede wszystkim potrzeba zaprojekto-1111 i odpowiedniego środowiska do wv-konywania złożonych zadań, takiego, które nie stawiałoby przed wykonawcą wymagań niewspółmiernych do jego możliwości. Metody oceny obciążenia pracą znalazły zastosowanie w lotnictwie i dziedzinach związanych z kontrolowaniem procesów (process control settings), czyli tam, gdzie bezpieczeństwo ma decydujące znaczenie, na przykład przy opracowywaniu systemów kontroli ruchu lotniczego oraz przy projektowaniu kabin pilotów. Te metody są również wykorzystywane w innym, nie mniej ważnym celu, do oceny skutków, iakie na samopoczucie