CCF20091108002

PSYCHOLOGIA PRACY I ORGANI/AII!

drowie pracownika wywiera aulonuily :ja czy wprowadzenie nowej leclinolo lub inne zmiany dotyczące eharakloru icy. Techniki pomiaru obciążenia pra-mogą również służyć do oceny po-:zególnych wykonawców, na przykład jclu dokonania selekcji lub określenia, jakich dziedzinach powinno się ich da-szkolić. Obciążenie pracą jest zatem rdzo istotnym zagadnieniem zarówno i projektantów, jak i użytkowników sys-nów pracy.

Badania nad obciążeniem pracą doty-I głównie ostrych i chronicznych skut-w (acule and chronię ejfects) zarządza-i wymaganiami stawianymi pracowni-m (Tattersall, 1994). Wyróżniając te dwa Izaje skutków, bierze się pod uwagę is, w którym wystąpiły, oraz ich charak-. Skutki ostre bezpośrednio wpływają poziom wykonywania pracy. Nieprawi-twe zaplanowanie zadań i złe zaprojek-zanie stanowiska pracy może na przy-tl powodować błędy w wykonywaniu łań, wydłużenie czasu reakcji lub za-dbywanie zadań dodatkowych. Skutki oniczne ujawniają się po dłuższym sic. Dotyczą one przede wszystkim sa-poczucia i stanu zdrowia jednostki, i z kolei mogą w sposób niebezpośred-wpływać na poziom wykonania przez pracy.

OSTRE SKUTKI OBCIĄŻENIA PRACĄ

Jania nad ostrymi skutkami obciążenia cą skupiają się głównie na sytuacjach u- lub wielozadaniowych, czyli takich, ctórych wykonawca musi sobie pora-5 jednocześnie z kilkoma zadaniami unos, 1991; Wickens, 1992). Dąży się tego. bv projektować systemy obeimu-ji|iv /lulania kompatybilne, czyli laku których wykonywanie w tym samym cza sic nic pociąga za sobą obniżenia wynl kńw oraz nie zmusza wykonawcy do wy dalkowania nadmiernego wysiłku przy wykonywaniu zadań podstawowych na za dowalającym poziomie. Niewątpliwie, oh ciążenie pracą może w takich sytuacjach stanowić problem, szczególnie wówczii ., gdy wymagania są różnorodne i zmienni Typowym przykładem będzie w tym wy padku pilot, który musi wykonywać jed nocześnie wiele różnorodnych zadań kontrolować prędkość, wysokość i tor li > tu, porozumiewać się z obsługą kontroli lotów i z załogą, jak również obserwował wskazania urządzeń pokładowych. Na in nych stanowiskach pracy tylko z rzadka zdarzają się sytuacje, w których niezbęd ne jest rozwiązywanie złożonych próbie mów, natomiast przez większość czasu praca przebiega zgodnie z planem. Niemniej przewidywanie wymiaru obciążenia pracą jest bardzo ważną kwestią, zarówno gdy dotyczy warunków normalnych, jak i sytuacji wyjątkowych.

Wiele koncepcji w omawianej tu dziedzinie opiera się na teorii wielorakich zasobów (multiple-resource theoiy; np. Wic kens, 1984, 1991, 1992). Według tej teorii istnieją różnorodne zasoby przetwarzania informacji, a każdy typ zasobu może być wykorzystany jedynie w ograniczonym, ściśle określonym zakresie. Wykonanie trud niejszych zadań wymaga zaangażowania większej ilości zasobów. Owe zasoby, utożsamiane z ilością wysiłku bądź uwagi poświęconych danemu zadaniu, spożytkowy-wane są na przetwarzanie informacji różnego rodzaju. Wickens (1991) wskazuje na przykład na różnice pomiędzy zasobami niezbędnymi do przetwarzania informacji przestrzennych i werbalnych (kodów przetwarzania informacji; information Processing codes), sposobami spostrzegania wzrokowego i słuchowego (mnd.nlitips-

• • Miyini typami modalności) a procesami ♦H-li|/nliymi z percepcyjno-poznawczą akii iwioM-ią i reakcjami (etapy przetwarza-"i i) Stopień zakłóceń wywołanych jedno-nyin wykonywaniem zadań zależy od ¹ i ' jak dalece rywalizują one ze sobą h Whpólne zasoby.

I ńiilego w ocenie systemów wieloza-ii liliowych, przy prognozowaniu poziomu ' dumania zadań, przydaje się wiedza na i¹ mai lego, w jakim stopniu dane dwa za-i min wymagają tego samego sposobu pre-i'litowania informacji (np. za pomocą iimlków wizualnych lub audialnych) albo I onania zadania (manualnie lub za po-iinh i) mowy), albo też w jakim stopniu (u ilzawodniczą one ze sobą o najważ-hIi pizo wspólne zasoby przetwarzania in-

i u j i, takie jak robocza pamięć werbal-

iiii bądź przestrzenna. Dzięki temu, że Hi/ądzenia do rozpoznawania mowy stają Hi, coraz doskonalsze, może się pojawić m a zmiany typu modalności wykorzy-i wimej przez ludzi przy wykonywaniu \ mu iści kontrolnych i przejścia ze stero-inIn ręcznego (naciskanie klawiszy czy 'piowadzanie polecenia za pomocą kla-Hnliiry) na sterowanie mową. Przed icpiowadzeniem nowego systemu byłoby < 1 azane ocenienie możliwości wystąpienia zakłóceń związanych z jednoczesnym \ 11 mywaniem zadań. Wickens (1976) za-nliNcrwowal na przykład, że wykonanie manualnego zadania polegającego na na-uilcizaniu celu {manuał tracking task) było I mi dziej utrudnione, gdy zadanie towarzy-ącc wymagało podobnych reakcji, niż inly wymagało rozpoznawania sygnałów il/więkowych, chociaż osoby badane oceniały to ostatnie jako znacznie trudniejsze.

Norman i Bobrow (1975) wprowadzili Nulnc pojęcie „procesów ograniczonych nimbami” (resource-limited processes) -l ak ich, które są ograniczone ilością wysiłku włożonego w realizację zadania oraz u u.inic.m wykonania zadania za nriorylc-lowc, a także „procesów ograniczonych danymi” (data lirnited processes) - takich, które są zależne raczej od jakości informacji niż od zwiększonego wysiłku. W konkretnych sytuacjach związanych z pracą zawodową wykonawca czasami stara się sprostać podwyższonym wymaganiom, zwiększając ilość wysiłku włożonego w realizację zadania. Dzięki temu obserwowany poziom wykonywania pracy się nie zmienia, ale wykonawca doświad cza zwiększonego obciążenia pracą. I od wrotnie: przyczyną obniżenia poziomu wykonania może być to, że pracownik nic potrafi utrzymać wydatkowania wysiłku na wymaganym poziomie, albo obniżył kryteria określające zadowalające wyko nanie zadania. Nie można zatem wyłącz nie na podstawie trudności poszczególnych zadań przewidywać, w jakim stopniu będą one sobie wzajemnie przeszkadzać.

Do testowania i oceny systemów potrzebne są odpowiednie metody pomiaru obciążenia pracą. Powinny się wśród nich znaleźć techniki pomiaru wykonania zadań podstawowych (pńmary tasks) i zadań dodatkowych (secondary tasks), jak również metody pomiaru pewnych czynników subiektywnych i psychofizjologicznych. Właściwa i skuteczna ocena obciążenia pracą pozwoli tak zaprojektować i rozbudowywać system, aby obciążenie było optymalne dla jego użytkowników (Wierwille i Eggemeier, 1993).

CHRONICZNE

SKUTKI OBCIĄŻENIA PRACĄ

Innego rodzaju badania prowadzi się nad skutkami radzenia sobie przez dłuższy czas z wymaganiami zawodowymi. Długotrwałe, czynne gospodarowanie wysil-kicm koniecznym do tego. bv sprostać