CCF20091108011

PSYCHOLOGIA PRACY I ORGANIZACJI

Aby zapewnić bezpieczeństwo i wydaj ć pracy, należy odpowiednio dobrać i stopień automatyzacji. Trzeba /de-ować, które zadania powinny zostać /dzielone pracownikowi, a które tomalyzowanym elementom syste-Określenia „przydział zadań” oraz wydział funkcji” są często w literatu-używane zamiennie. W niniejszym acowaniu też nie czynimy między ty-lerminami rozróżnienia; pragniemy mie zwrócić uwagę na fakt, że o za-iach i o funkcjach można mówić >wno w wypadku zespołów składają-1 się z ludzi, jak i w wypadku syste-v, w których człowiek współpracuje laszyną. Older, Waterson i Clegg 17) dokonali obszernego przeglądu od przydziału zadań i wykazali, że iele mniej uwagi poświęca się zespo-składających się z ludzi niż syste-n człowiek-maszyna.

'rzydziełając zadania, dotąd kierowa-ię najczęściej takimi wytycznymi, jak azyklad lista Fittsa (Fitts, 1951; Kan-tz, Sorkin, 1987) albo po prostu do-owywano się do ograniczeń technolo-nyeh lub ekonomicznych. Na listach >dzaju tej opracowanej przez Fittsa na znaleźć zestawienia zalet i wad wno ludzi, jak i maszyn. Wynika ;h, że maszyny skuteczniej wykonują acje matematyczne i obliczeniowe, eiej przetwarzają informacje i lepiej ą sobie z przewidywalnymi zdarzenia-.udzie za to sprawniej podejmują de-■ i skuteczniej stosują rozumowanie kcyjne. Są również na ogól bardziej yczni, szczególnie w nieprzewidzia-sytuacjach, i potrafią wykorzystywać e doświadczenie. Price (1985) zbadał Jatność tych list w projektowaniu sys->w pracy i stwierdził, że chociaż dodają one projektantom użytecznych stii, w niewielkim stopniu biorą pod »C oczekiwania i preferencje pracow-nlków Obornc, Branton, Leal, Shipley i SiewniI (1993) postulują, że jeśli projektant skupi się na aspekcie ludzkim i weźmie pod uwagę wymienione czynni ki, to stworzony przez niego system bę dzie funkcjonował bardziej skutecznie.

DYNAMICZNY PRZYDZIAŁ ZADAŃ

Dynamiczne sterowanie przydziałem zadań (dynamie task allocation, DTA) polega na elastycznym rozdzielaniu zadań i funkcji pomiędzy pracowników a system w układach opartych na współpracy człowieka z maszyną. Taką formę przydzielania zadań określa się czasami terminem „sterowanie adaptacyjne” (ada-ptive control), chociaż to sformułowanie implikuje, że system w jakiś sposób przystosowuje się do poziomu umiejętności jednostki lub do jej bieżącego stanu. Takie systemy różnią się od systemów w pełni zautomatyzowanych oraz od takich, które są sterowane wyłącznie przez człowieka-wykonawcę, tym, że niektóre bądź wszystkie elementy zadania są możliwe do wykonania zarówno przez pracownika, jak i przez system. W porównaniu z bardziej tradycyjnymi systemami, w których zadania są na stale rozdzielone pomiędzy ludzi i komputery, DTA okazuje się mieć wiele zalet (Parasura-man, Mouloua, 1996).

Wymienia się trzy główne zalety DTA. Po pierwsze, obciążenie pracą utrzymuje się u wykonawcy na względnie stałym poziomie. Lemoine, Crevits, De-bernard i Millet (1995) wykazali, że w porównaniu z sytuacją, w której brak pomocy ze strony komputera, zastosowanie zarówno pośredniego (sterowanie przydziałem zadań przez komnnte.rV iak

I bezpośredniego (sterowanie przez człowieka) trybu DTA w wieżach kontroli mchu powietrznego poprawiało pracę Wleniu oraz wykonawców w warunkach iluż ego obciążenia pracą, a kontrolerzy odczuwali swoje obciążenie pracą jako niniejsze. Po drugie, zasoby systemu (za-mwno ludzkie, jak i komputerowe) są lepiej wykorzystane. Prawidłowo przeprowadzony dynamiczny przydział zadań powinien nie tylko poprawić pracę systemu, ale także być łatwiejszy do zaakceptowania dla wykonawców - podczas gdy tozwiązania statyczne mogą prowadzić do utraty kontroli przez wykonawców ((ircenstein, Arnaut, Revesman, 1986). Po trzecie, pracownicy, którzy elastycznie działają w systemie, mają jasny obraz jego stanu i funkcjonowania oraz czują się za niego odpowiedzialni (Rouse, 1981; 1988). Powinno to prowadzić do zwiększenia świadomości sytuacyjnej, a także zapobiec zanikowi umiejętności i ęeznego sterowania oraz zdolności rozwiązywania problemów w sytuacjach wynikowych, lub gdy system się załamuje (l.ockhart, Strub, Hawley, Tapia, 1993). W wypadku, kiedy system komputerowy przestaje działać albo funkcjonuje nieprawidłowo, wiedza na temat systemu umożliwi pracownikowi zastosowanie odpowiednich procedur naprawczych lub przejęcie zadań, za które dotychczas odpowiedzialny był komputer. Ponadto w systemach opierających się na DTA operatorzy pogłębiają umiejętność wykrywania błędów popełnionych przez komputer. Należy jednak zaznaczyć, że omawiane tu zalety DTA nie zostały jeszcze potwierdzone doświadczalnie -dotychczas nie przeprowadzono szeroko zakrojonych badań nad wpływem adaptacyjnego przydziału funkcji na poziom wykonania pracy (Mouloua, Parasura-man, Molloy, 1993).

STEROWANIE PRZYDZIAŁEM ZADAŃ

Wyróżnia się dwa rodzaje dynamicznego sterowania przydziałem zadań: przydział bezpośredni i pośredni. Tryb bezpośredni polega na tym, że wykonawca przydziela zadania, które mają być wykonywane ręcznie lub mają być wykonywane automatycznie przez system. Wykonawcy chętnie stosują bezpośredni przydział zadań, ma on także tę zaletę, że pozwala na wyeliminowanie czynności niepotrzebnie wykonywanych zarówno przez człowieka, jak i przez komputer. Wadą natomiast jest to, że ogólne obciążenie pracą wykonawcy może się nawet zwiększać, ponieważ musi on nie tylko zarządzać zadaniami i przydzielać je, ale także wykonywać te, które mają być sterowane ręcznie. W dodatku czasami może nie zdawać sobie sprawy z tego, że niektóre zadania są wykonywane gorzej - w takich wypadkach nie będzie w pełni wykorzystywał zasobów systemu (Rieger, Greenstein, 1982). Tattersall i Morgan (1997) użyli baterii zadań wieloatrybucyjnych (multialtribule task battery; Comstock, Arengard, 1992), aby ocenić, jak zastosowanie bezpośredniego lub pośredniego trybu sterowania DTA wpływa na wykonywanie pracy, świadomość sytuacyjną oraz obciążenie pracą. Doświadczenie polegało na jednoczesnym wykonywaniu czterech zadań związanych z namierzaniem celu, monitoringiem wizualnym, komunikatami siu chowymi oraz zarządzaniem zasobami. Pierwszym zadaniem było dwuwymiarowe kompensacyjne zadanie, w którym trzeba było namierzać cel (two-dimen-sional compensatory tracking task). Monitoring wizualny polegał na obserwowaniu czterech wskaźników i korygowaniu ich