CCF20091108004

PSYCHOLOGIA PRACY I OKGANI/AIII

wnująco skuteczność wykonywaniu ń po dniu roboczym i po dniu wol od pracy. Okazało się, żc badani wywali zadania mniej wydajnie micjszą skutecznością, jeżeli w dniu, órym odbyło się badanie, byli bar-obciążeni pracą.

icwątpliwic ważne jest to, do jakiego iia wykonawcy są zdolni panować nad icją podczas interakcji ze złożonymi mami. Ogólnie rzecz biorąc czynne wanic (active control) ma więcej zalet >icrne (passive control). Dlatego też rgie otwartej pętli (open-loop strate-wymagające dokładniejszego plano-ii i szerszej orientacji w całym syste-iważa się za lepsze i wydajniejsze niż cgic zamkniętej pętli (closed-loop gies), polegające na opracowywaniu loterminowych, konkretnych i zakroili na małą skalę planów realizacji po-gólnych zadań pośrednich (Umbers, ). Umbers zauważył, że przy dużym żeniu pracą, w nowej sytuacji albo pojawiają się trudności, nawet do-Iczcni wykonawcy zaczynają stosować igic zamkniętej pętli. Może to stanowił problem, gdyż działania zmierzają! i do naprawy sytuacji podejmuje się w tym wypadku dopiero wtedy, gdy negatywni wydarzenia już nastąpiły. Oczywiście, by loby o wicie lepiej, gdyby niepożądane wy darzenia zostały przewidziane na tyle wcześnie, by można było podjąć środki za radcze.

Podsumowując, ludzie w różny sposób podchodzą do wykonywania zadań, różne są też krótko- i długofalowe skutki obcią żenią pracą. To, w jaki sposób odczuwa się obciążenie pracą, nie zależy tylko od obciążenia związanego z zadaniem, ale również od powiązań między wymagania mi zadania, od strategii, jakie przyjmuje wykonawca, aby poradzić sobie z tymi wy maganiami, i od poziomu wykonania pra cy. Oceny obciążenia pracą dokonuje się przy użyciu takich metod, jak techniki po miaru wykonywania pracy, techniki po miaru odczuć subiektywnych (subjectiyc measures) i techniki pomiaru reakcji li zjologicznych (physiological measures); le ostatnie służą również do oceny skutków długofalowych, dotyczących samopoczu cia i zdrowia jednostki.

KRYTERIA SKUTECZNEJ OCENY OBCIĄŻENIA PRACĄ

pracowano wiele różnych metod pomiaru obciążenia pracą, w których wykorzystano subiektywne liki oceny, techniki pomiaru wykony-t pracy oraz procedury uwzględnia-procesy fizjologiczne. Niestety, nie lkie one są równie skuteczne w każ-/tuacji. Badacze i projektanci syste-owinni zatem zdawać sobie sprawę t i wad poszczególnych metod, dzię-emu będą mogli wybrać tę, która ivch okolicznościach naileniei snełni konkretne wymagania. Powstało wiele wyczerpujących opracowań na temat tych technik, przeważnie podających kryteria ich zastosowania (Ó’Donnell i Egge-meier, 1986; Hancock i Meshkati, 1988; Damos, 1991). Skuteczność i trafność danej techniki w konkretnej sytuacji zależy od wielu czynników, między innymi od tego, czy rejestruje ona zmiany w wymaganiach, czy rozpoznaje wymagania różnego rodzaju oraz czy jest właściwa

w dartych warunkach_

CZUŁOŚĆ

I m .lin czułości metody na zróżnicowane i " łomy trudności zadania podstawowego i i zapewne jednym z najbardziej istotnych zagadnień związanych z pomiarem ■i u |i|żcnin pracą (Eggemeier, 1988). Waż-aa |csl to, by stwierdzić, czy technika rze-i\ iście skutecznie wykrywa zmiany w wy-m ir.miach zadania i rozpoznaje warunki,

I loiych obciążenie pracą jest zbyt duże. i lwi czułość nie pozwala na dokonywanie |iu cyzyjnych rozróżnień pomiędzy od-

.....miymi warunkami lub systemami pod-

i r tlącymi ocenie. Należy tu wspomnieć inli/i o pojęciu czułości czasowej (temporal < n\l(i\'ity), czyli szybkości, z jaką dana i> i linika reaguje na skutki zmieniających a, wymagań (Wierwille, 1988). Czułość mowii może mieć duże znaczenie, gdy u ilczy szybko uzyskać informacje na temat u unii obciążenia pracą, na przykład po to, C za pewnie wykonawcy pomoc ze strony v s I c m u albo współpracowników.

DIAGNOSTYCZNOŚĆ

1'i/cz diagnostyczność rozumie się zdol-....... danej techniki do rozróżniania odmiennych typów wymagań wiążących się ulaniem i rozpoznawania tych elemen-lów zadań złożonych, które sprawiają I ii u I ność. Diagnostyczność ma szczególne /naczcnie przy ocenie skutków wprowa-■ Iw nia nowego wyposażenia albo zmiany posobu wykonywania zadania. Dzięki |ii uwidlowej ocenie można na przykład ■ ii u litować się, które elementy zadania powodują trudności. Aby im zaradzić, umożliwia się pracownikowi udział w do-'lalkowym szkoleniu, zapewnia wsparcie /i slrony systemu, albo też odpowiednio dostosowuje parametry trudnych zadań

lub ich rozplanowanie w czasie. Większą możliwość diagnozowania oferują metody pomiaru zadań dodatkowych, natomiast techniki pomiaru wykonania zadań podstawowych dostarczają ogólnych wyników i nie są wystarczająco czule, by określić stopień obciążenia poszczególnych zasobów. Techniki, za pomocą których uzyskuje się ogólny pomiar gospodarowania zasobami i wysiłkiem, takie jak niektóre metody pomiaru odczuć subiektywnych i reakcji fizjologicznych, również okazują się mniej skuteczne, chyba że będą dotyczyć konkretnych elementów zadania, systemów lub funkcji.

ROZMIAR ZAKŁÓCEŃ

Rozmiar zakłóceń (intrusiveness) to kolejna istotna właściwość metod oceny obciążenia pracą. Odnosi się ona do tego, w jakim stopniu dana technika oceny przeszkadza w wykonywaniu zadania podstawowego. Do zakłóceń niewątpliwie dojdzie wówczas, gdy użyje się aparatury pomiarowej utrudniającej pracę lub zastosuje się technikę, która wymaga, by badany przewal wykonywanie zadania podstawowego na czas przeprowadzania pomiaru. Należy również pamiętać o tym, że pewne metody, szczególnie te służące do pomiaru zadań dodatkowych, wykorzystują te same zasoby przetwarzania informacji, które są potrzebne do realizacji zadania podstawowego. Rozumie się samo przez się, że w dziedzinach, w których bezpieczeństwo traktowane jest priorytetowo, niewskazane jest używanie technik oceny obciążenia pracą mogących upośledzać wykonywanie zdań. Dotyczy to takich zawodów, jak kontroler ruchu lotniczego, kosmonauta czy lekarz zatrudniony na oddziale intensywnej terapii. Techniki oociaeaiace za sobą ryzyko wywołania za-