CCF20091108006

PSYCHOLOGIA PRACY I ORGANI/Al II

zcch czynników - wysiłek umysłowy, sja czasu oraz stres psychiczny - jest niany przez respondentów na trzy-iktowej skali, co daje w rezultacie 27 nbinacji, czyli 27 podstawowych punk-skali. Na skali TLX NASA obciąże-pracą ocenia się za pomocą sześciu niarów. Bierze się pod uwagę: wyma-ia czasowe, wymagania umysłowe, wy-k umysłowy, frustrację, wymagania fi-zne oraz wykonywanie pracy. Te niary ustalono na podstawie wyników lu eksperymentów laboratoryjnych /mulacyjnych oraz analiz psychome-:znych, które przeprowadzili Hart /spółpracownicy (Hart, Staveland, 8). Procedurę oceniania można prze-wadzić, używając papieru i ołówka lub ługując się komputerem. Każdemu ęcśeiu oddzielnie ocenianych wymia-¹ przypisuje się wartość od 0 do 100. zględniając wszystkie sześć wymiarów i obliczaniu średniej ważonej, otrzy-je się ogólny pomiar obciążenia pracą. Zarówno w wypadku skali SWAT, jak LX procedura oceniania jest względ-prosta i zajmuje niewiele czasu. Nato-sl stosowana w TLX procedura obli-nia średniej ważonej oraz używana WAT procedura skalowania, w której lizuje się karty uszeregowane przez rondentów, są o wiele bardziej czaso-mne. Niektórzy badacze sugerują, że le nieuwzględniające średniej ważonej ównie czule, jak te, które średnią wa-ą wykorzystują (Nygren, 1991; Moro-, Biers, Eggemeier, 1995). Oznacza to, )bie omawiane tu metody można by ościć, dzięki czemu łatwiej byłoby je iować w praktyce. Nygren (1991) ierdził, że są to użyteczne, rzetelne i -/iększości wypadków - czułe metody liaru obciążenia pracą, przy czym ska-WAT odznacza się czułością zarówno vczas, gdy dotyczy jednostek, jak i wte-

pHv oHnnsi sie. dn omn Dnwnrl/ił ieH-mik również, żc zanim te techniki zticznlt się stosować w szerokim zakresie, nnlc/\ dokładnie przeanalizować własności psy ehomotryczne tych skal oraz ich wpływ im poziom wykonywania zadania. Jak wslwi żują Vcltman i Gaillard (1996, s. 324). _M|)l podstawie skal ocen nie można okrcsllt z całkowitą pewnością, czy wykonnwi u ciężko pracuje, czy sądzi, że musi cię/Kn pracować”. Podkreślając w ten sposób ro/ dźwięk pomiędzy wymaganiami zadaniu a wysiłkiem wykonawcy, zwracają uwap, na kwestię trafności teoretycznej. Pominit i to omawiane techniki okazują się całkiem wystarczające przy realizacji bieżących ec lów praktycznych. Hill, Iavecchia, Byer Bittner, Zakład i Christ (1992) porównali cztery skale subiektywnej oceny obciążę nia pracą, pod względem takich właściwi i ści, jak czułość, akceptacja ze strony wyki i nawcy, wymagania dotyczące udzielania informacji oraz konieczność zastosowania specjalnych procedur. Wszystkie te skali spełniły kryteria akceptacji i czułości na różne zakresy obciążenia pracą natomiast na ich zdolność diagnozowania miał wpływ sposób, w jaki je stosowano.

Problemem jest również to, że oceny subiektywne zazwyczaj są uzyskiwane po wykonaniu zadania. Wprawdzie Moroncy i inni (1995) dowodzili, że opóźnienie nic dłuższe niż 15 minut nie powinno w istotny sposób wpływać na rzetelność ocen, ale sta ją się one problematyczne, jeśli w czasie, który upłynął pomiędzy zrealizowaniem zadania a jego oceną, wykonano inne zada nie, lub w wypadku, gdy opóźnienie jest dłuższe. Można by przypuszczać, że połą czenie nagrań wideo z sesji testowej z wy wiadem pozwoli na uzyskanie dokładniej szej oceny wykonanego wcześniej zadania i ograniczenie zakłóceń. Innym wyjściem byłoby zastosowanie technik subiektywnej oceny, które mierzą obciążenie pracą w trakcie wykonywania zadania, a nie po

jppo ukończeniu Rehmartrt Stein i Bnęen

(l^lJ83) twierdzą, że ocena obciążenia i i ni ą dokonywana podczas realizacji zada-niii )r,l bardziej precyzyjna niż ocena wy-i iw li ma po pewnym czasie. Jako przykład i ' im Iii podać technikę natychmiastowej iiiiooeeny (instantaneous self-assessment . Iinliiiic, ISA), której pierwotnie używa-iii i di u reny obciążenia pracą kontrolerów mu Im lotniczego. Wydaje się, że ta metoda i i względnie czułym narzędziem pomiaru i I iillnsall, Foord, 1996), chociaż można i a;Id niej tylko w przybliżeniu oszacować i|ii ilne obciążenie pracą na skali pięcio-luinklowej. Metoda ta ma tę zaletę, że komplikowanych zadaniach złożonych « \|i Iii elementów lub etapów sygnały do I ii i Inwienia oceny są ściślej wiązane konkretnymi etapami i, co za tym idzie, zmieniającymi się wymogami zadania ulż w wypadku ocen retrospektywnych. Wpiuwdzie uzyskanie oceny za pomocą

0    i Imiki ISA nie zajmuje wiele czasu, jed-H il l al tersall i Foord (1996) stwierdzili, że liipicii zakłóceń zaobserwowany podczas

, 11 mywania zadania podstawowego pole-

1    i|i|ivgo na namierzaniu celu zależy od u p.i i, czy badani udzielają odpowiedzi ust-iiIr, i /y manualnie.

W studiach nad skutkami obciążenia

I    u nrą mogą się również okazać przydatne ■ iiiu skale wykorzystujące samoopis. Na-li • i| do nich techniki pomiaru świadomo-

II    sytuacyjnej, nastroju oraz radzenia so-hlr (measures of situation awareness, mu,ul and coping). Sarter i Woods (1991)

• I liniowali świadomość sytuacyjną (situ-11 linii awareness, SA) jako podstawowy ni linek wstępny, którego spełnienie umożliwia bezpieczne funkcjonowanie i u/ilego złożonego systemu dynamiczne-I" i pozwala ona bowiem wykonawcom >luk'rpretować i zrozumieć bieżącą sytu-H )ę, dzięki czemu są oni w stanie przewidzieć przyszły stan procesu i skutecznie wykonywać zadania. Do metod pomiaru "i.ulomnśri sytuacyjnej zalicza sie technikę ogólnej oceny świadomości sytuacyjnej {situation awareness global assessment techniąue, SAGAT; Endsley, 1995a, b) oraz skalę oceny świadomości sytuacyjnej {situation awareness rating scalę, SART; Taylor, 1989). SAGAT wykorzystuje technikę protokołu werbalnego {verbal proto-col-type techniąue), w której pytania dotyczą tego, jak wykonawcy spostrzegają pewne elementy swojego środowiska, jak je odnoszą do celów zadania oraz jaki przyszły stan tych elementów przewidują. Pomiar techniką SART łatwiej przepro wadzić w miejscu pracy {in field settings), niemniej obie omawiane tu metody mogą się okazać przydatne przy ocenianiu wiedzy wykonawcy na temat bieżącego i przyszłego stanu systemu i jego dynamiki.

Za wskaźniki napięcia spowodowanego utrzymywaniem wykonywania pracy na stałym poziomie w sytuacji, gdy wymagania lub poziom stresu są wysokie, mogą posłużyć subiektywne relacje na temat nastroju (np. Warr, 1989). Hockey i Wict-hoff (1990) zastosowali techniki pomiaru stylu behawioralnego i sposobu radzenia sobie, żeby określić różnice pomiędzy tymi osobami, które radzą sobie z wymaganiami, wybierając strategie polegające na wydatkowaniu wysiłku, a tymi, które przyjmują styl bardziej pasywny, ignorując wymagania i uciekając przed problemami. Na podstawie badań przeprowadzonych wśród lekarzy stażystów uczeni ci wykazali, że u osób aktywnie radzących sobie z wymaganiami stopień zmęczenia był zależny od wymagań stawianych przez pracę, podczas gdy u osób „pasywnych” nie stwierdzono takich powiązań. Odkryto istotną zależność między subiektywnymi stanami a specyficznymi reakcjami fizjologicznymi, na przykład między wydzielaniem kortyzolu a odczuwaną przez jednostkę frustracją (Frankenhaeuser, 1987) oraz między wysiłkiem a zmien-n ości a_rytmu_nracy serca_( Aasman.