Barbie

lalek. Należy jednak pamiętać, że poprzedniczki Barbie nie przedstawiały dzieci ani nastolatek (te kategorie społeczne jeszcze się nie pojawiły), lecz dorosłe kobiety. Aż do XIX wieku lalki były wyobrażeniami kobiet, przeważnie kobiet z klas wyższych, ucieleśniających dobrobyt, modę i rozrywkę. Lalki w formie niemowląt pojawiły się po raz pierwszy w 1855 roku na Wystawie Światowej w Paryżu. „Od tego czasu - pisał Max Von Bóhn w 1966 roku - niemal całkowicie wyparły one lalki będące przedstawieniami kobiet”. (Przeszło trzydzieści parę lat temu Von Bóhn nie mógł wyobrazić sobie szalonej popularności Barbie).

Lalki niemowlaki są więc z perspektywy historii dość niedawnym wynalazkiem. Królowa Wiktoria bawiła się lalkami do czternastego roku życia. Miała ona, jak twierdzi Von Bóhn, przeszło sto trzydzieści lalek „wykonanych na wzór dam dworu, słynnych śpiewaczek, tancerek i aktorek tamtych czasów”. Równocześnie we Francji lalki okazały się niemal nieodzowne przy prezentacji osiągnięć projektantów mody i biegłości fryzjerów. Pojawia się więc lalka, która nie jest zabawką, lecz służy do wystawiania. Dorothy, Elizabeth i Evelyn Coleman (1968) przywołują lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XIX wieku jako „złoty okres francuskich lalek dam i ich eleganckich strojów”. Lalki zwane „francuskimi” lub „paryskimi” ubierane były w garderobę stanowiącą dziewiętnastowieczny odpowiednik haute couture, będący przeciwstawieniem masowo wyrabianej konfekcji. Na przełomie wieków lalki te zwykle miały nazwy handlowe, o czym dobitnie świadczy zestawiona przez Gretchen White szczegółowa lista obejmująca też datę pojawienia się modelu na rynku. Przykładowe nazwy obejmują: Amerykańską Piękność (1895), Amerykańską Królową (1905), Doiły Dimple (1907), Małe Kochanie (1902), Moje Kochanie (1904) i Pączek Róży (1903). Barbie ma zatem długą linię poprzedniczek, które na zdjęciach prezentują nierzadko tę samą wąską talię, wyraźnie podkreślony biust oraz wygląd jak z żur-nala. Ciekawe, że w 1913 roku firma FAO Schwartz reklamowała lalki wysokości 40 i 66 centymetrów o „twarzach dam” i „dojrzałych kształtach”. W 1989 roku ta sama potężna firma handlująca zabawkami wprowadziła na rynek (wspólnie z Mattelem) swą własną Barbie - Golden Greetings Barbie - a w 1993 roku otworzyła swój pierwszy butik Barbie w będącym wizytówką firmy sklepie w Nowym Jorku.

Barbie nie jest wobec tego zjawiskiem powojennym. Wywodzi się z nurtu, który zarysował się w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej wraz z nastaniem nowoczesności, postępem industrializacji i pojawianiem się klasy średniej. Barbie wyróżnia się jednak wyjątkową, nie do pobicia pozycją w globalnej gospodarce, pozycją gwiazdy współczesnych lalek. Także cel, dla którego Barbie zaprojektowano, wyróżnia ją na tle historycznym. Jak twierdzi Stephen Kline (1993), „Barbie wyprodukowano celowo jako odwołanie do określonych ról społecznych, wykraczających poza scenariusze rodzinno-macierzyń-skie, które dotąd określały zabawę lalkami”. Przyznąje on jednak, że Barbie i podobne do niej lalki koncentrują się na sprawach „kobiecego świata, w którym ocenią się nie tyle to, co lalka potrafi, ile to, jak wygląda”.

Odmiennie niż w przypadku zabawy lalkami niemowlakami, zabawa Barbie w założeniu opiera się na jej wyglądzie. Inna różnica między tymi dwoma rodzajami zabaw polega prawdopodobnie na rodzaju interakcji między bawiącymi się: w jednym przypadku ma ona charakter pokojowy, w drugim łączy się z animozją. Kitty Abraham i Evelyn Lieberman obserwowały dziewczynki w uniwersyteckim przedszkolu-laboratorium. Średnia wieku wynosiła cztery i pół roku, dziewczynki były białe

49