CCF20110215004

uczenia (się) o języku przez stawiane przez nauczyciela zadania dydaktyczne.

Strategie dydaktyczne można opisać za pomocą kategorii ról poznawczych, w jakie wchodzi uczeń w stosunku do materii językowej. Role te wyznaczane są przez czynności wykonawcze opisane operatorami zadań dydaktycznych, stąd kluczowa rola zadania w procesie dydaktycznym. Tak skategoryzowane sposoby dochodzenia do wiedzy obrazują nie tylko sposób uczenia (się), ale przede wszystkim dają odpowiedź na kluczowe moim zdaniem pytanie, jakiego typu wiedzę nabywa uczeń na lekcjach o języku polskim. Spróbuję zaprezentować bardzo roboczą typologię tych strategii i zobrazuję je przykładowymi zadaniami podręcznikowymi¹⁶.

1. Uczeń - znawca języka

Strategia znawcy to swego rodzaju nadstrategia, z którą powiązane są wszystkie pozostałe role podmiotu poznającego, jakie przyjmuje uczeń w procesie nabywania wiedzy o języku. Wynika to ze złożonej semantyki tak czasownika znać, jak i rzeczownika wiedza, i wieloaspektowej dydaktyczno-poznawczej eksplikacji obu tych pojęć.

Na lekcjach nauki o języku można tę strategię realizować na dwa odmienne sposoby¹⁷. W szkolnej nauce o języku tradycyjnie ujmowanej uczy się o gramatyce¹⁸, tzn. że uczeń poznaje język i jego system na poziomie (para)naukowej abstrakcji i w oderwaniu od sytuacji użycia. W efekcie staje się znawcą przede wszystkim gramatyki, uzyskuje wiedzę m.in. o tym, z jakich jednostek i konstrukcji zbudowane są kolejne poziomy systemu językowego, potrafi te jednostki rozpoznać i opisać, zna reguły gramatyczne i wzorce paradygmatyczne oraz normę ortograficzną, a także wie, jakie funkcje mogą pełnić poznane środki językowe w tekstach. Oczywiście, na potrzeby szkoły wiedza naukowa o języku zostaje znacznie okrojona i uproszczona, co nie zmienia faktu, że ideałem dla ucznia-znawcy staje się tu badacz-językoznawca.

Wiedza tego typu najczęściej podana zostaje przez nauczyciela lub „wyczytana” w

16    Nie zawsze cytuję całe zadania; m.in. podaję tylko wybór przykładów językowych dla zobrazowania istoty czynności wykonywanej przez ucznia, pomijam też te fragmenty poleceń złożonych, które uruchamiają inną strategie niż omawiana przeze mnie w danym momencie.

17    Szerzej na ten temat piszę w: J. NOCON: Wiedza o języku czy wiedza językowa? - o uczeniu gramatyki w szkole. „Polonistyka” 2009, nr 8, s. 10-16.

18    Gramatykę rozumiem szeroko, „po szkolnemu”, jako całość wiedzy o języku i komunikacji językowej, a nie wąsko, w odniesieniu jedynie do systemu językowego.

5