CCF20120104012

215

214

Typy związków niewspółrzędnych (podrzędnych)

! Związek zgody

(kongruencja)

Związek rządu

(rekcja)

Związek przynależności

(związek luźny, adiunkcja)

i-apatyczna zgoda roega na tym, że •=-:*zędnik wymaga 3Drzędnika o aentycznych cechach teksyjnych, czyli zgody

rzeczownik nadrzędny

=

•    z zaimkiem: ta lalka, ten kot// uczeń,

! to prosię - te lalki, ci uczniowie, te koty

•    z przymiotnikiem: mała chatka, mały

i domek - małe chatki, małe domki, mali chłopcy.

•    z imiesłowem przymiotnikowym:

śpiewająca papuga, śpiące dziecko, napisany list

' Określenia w związku zgody z rzeczownikiem to przydawki.

rzeczownik nadrzędny

• z rzeczownikiem

określającym posiadacza (przedmiotu lub cechy): dom (czyj?) ojca, promień (czego?) słońca; okrzyk (czego?) rozpaczy,

nadrzednikiem może

Określenia rzeczownika w związku rządu to przydawki (rzeczowne,).

czasownik określany - z rzeczownikiem

dopełniającym jego treść: czytac +(Co) książki; pytać + (kogo, o co) ojca o zgodę, dać +komuś + coś. pisać + co + czym; napić się + czego; nasypać + czego , rzeczowniki (określające czasownik to dopełnienia

• związek przyjmka

z rzeczownikiem: na stole, pod stołem, do stołu, przy stole, za stołami, po stole itp.

są to wyrażenia przyimkowe w funkcji okoliczników, rzadziej dopełnień

być każdy wyraz pełnoznaczny; postać określeń jest różna:

1. rzeczownik określany

drzewa (jakie, które ~z: rzeką, za domem, z I połamanymi konaran czapka (jaka)z włócz*. suknia (jaka )w sam rac dla mnie

-tu podrzędniki pełra funkcję przydawki

nEzaiu:

e zruga nowa mapa, tej zrjg&j nowej mapy....

er drugi nowy rower, eęc drugiego nowego -ateru...

z zrugie biedne dziecko, eęc drugiego biednego zce-zka.....

Gramatyczny rząd polega na tym, że nadrzędnik “rządzi” formą podrzędnika, tzn. wymaga ściśle wskazanego i tylko takiego przypadka gramatycznego, w jakim MUSI wystąpić podrzędnik rządzony w tym związku: pić + biernik (co?) pisać + narzędnik (czym?)

Przynależność nie zależy od gramatyki

nadrzędnika, lecz od treści tego, co chcemy powiedzieć o nadrzędniku, którego te określenia dotyczą. Są to związki, które nie spełniają warunków

pod względem treści ich podrzędniki “przynależą" do swego nadrzędnika. określając go.

2.    czasownik okres pójść (po co) po chęci 1 (którędy) przez las (dokąd) do sklepu, daleko, na koniec św en (jak) szybko, pędem. —

3.    przymiotnik

określany piękny (ja* 1 nad wyraz, jak marzer*-porzucony (jak) na pastwę losu

4.    przysłówek

określany: wysoko nad głową.

daleko jak okiem rzi c :

składniki podrzędne wobec czasownika . przymiotnika i przyślema ? mają tu funkcję okoliczników

Podrzędnikami mogą być także zdania - i pełnią w ich podobne funkcje: przydawek, dopełnień, okoliczników. Powstają wówczas podrzędnie złożone konstrukcje zdaniowe. w których podrzędne zdania są przydawkowe, dopeł-neniowe lub okolicznikowe. Dokładniej wyjaśnimy to w roz-zzaie poświęconym budowie zdań złożonych. Tu nato-^_ ast zauważmy, że podane wyżej reguły tworzenia różach rodzajów związków syntaktycznych z jednostek poje-ń -czych lub złożonych wyjaśniajągramatyczny mechanizm radowania wszystkich wypowiedzeń polskich. Pokazująone em, jakie wyrażenia i wjakiej formie mogąłączyć sę w poprawne konstrukcje o różnej budowie - zależnie od •oazaju związku i swojej w nim funkcji.

Podsumujmy nasze rozważania, posługując się poniższą tabelą która pokazuje rodzaje możliwych związków i typy i instrukcji w każdym z nich. Wskazujemy tu klasy gramatyczne ■azów tworzących poprawne frazy, stosując umowne skróty: Rz - rzeczownik (RZp - w formie dopełniacza; formę irzypadka gramatycznego sygnalizują litery: D, C, B, N, Mc), ^■zym - przymiotnik, Cz- czasownik, Przysł- przysłówek, Zaim -zamek, Licz - liczebnik, Z - zdanie jako składnik złożony. Obok