Czarownica (3)

: istnieje wiele przykładów uzdrowicielek wykorzystujących swe moce na

czyjąś szkodą.

Lecz czary uprawiały nie tylko „mądre kobiety” należące do lokalnych społeczności. Ktokolwiek w tamtych czasach wierzył w czary, odczuwał silną pokusą, by spróbować ich działania, zwłaszcza w czasach kryzysu. Fakt, że przetrwały do naszych czasów magiczne tabliczki i poprzekluwa-nc igłami lalki, a także dowody, żc wykorzystywano w czarnej magii części ludzkich zwłok, dowodzi, żc uprawianie czarów stanowiło w XVII w. typowy aspekt wiejskiej rzeczywistości. Procent czarownic naprawdę zaangażowanych w uprawianie czarnej magii jest zapewne niewysoki, jako że większość osób oskarżonych o czary stała się koziarni ofiarnymi swoiclt własnych społeczności. Pomimo to wiejski czarownik nie był jedynie wytworem fantazji innych ludzi.

Tak jak ezarownica-uzdrowicielka, lak i czarownica-wicdźma, która zawarła pakt z Diabłem i uczestniczyła w zbiorowych obrzędach kii jego czci, nie były postaciami całkowicie wyssanymi /. palca. W czasach po wszechnej biedy, rosnących cen, malejących zarobków i generalnego obniżenia się poziomu życia, klasy niższe, a szczególnie kobiety odczuwały niezwykle silną pokusę zawarcia paktu z Diabłem, by poprawić swe położenie. Nic ma znaczenia, czy kobiety te istotnie weszły w kontakt z jakąś nadnaturalną istotą, by taki pakt zawrzeć; istotny jest fakt, żc one same przekonane były o zawarciu takiego paktu. Wiele czarownic przyznawało się /. własnej woli, żc zaakceptowały podobną umowę, co -w połączeniu z wyraźnymi dowodami winy ujawnionymi w czasie procesów każe sądzić, żc istotnie zdecydowały się one zaprzedać duszę Diabłu w zamian za korzyści materialne.

Dużo trudniej jest ustalić, czy niektóre z tych kobiet istotnie oddawały cześć Diabłu w czasie sabatu. Problem jest dwojaki. Z jednej strony znane nam opowieści dotyczące tycli zgromadzeń zawierają wzmianki o wydarzeniach niemożliwych, takich jak przemieszczanie się w powietrzu. Co za tym idzie cale takie świadectwa stają się podejrzane. Z drugiej strony przyznanie się do uczestnictwa w sabatach bywa nic do końca spontaniczne. W większości wypadków zeznania uzyskiwano w wyniku tortur, a to pozbawia jc wartości, gdyż zawierają one w większym stopniu to, co inkwizytorzy chcieli usłyszeć, niż to, co odpowiadało rzeczywistym zdarzeniom. W innych wypadkach wyznanie winy zastępowano zeznaniami dzieci lub osób pozostających pod wpływem narkotyków. Na przykład w roku 1610 ponad tysiąc trzysta dzieci baskijskich zeznało, że uczestniczyły one w sabacie. Dopiero w wynikli dalszych przesłuchań, prowadzonych przez

wifi>«huc. I

sceptycznego tnkwizłdoi^Ł-AlJionsa-gaiaz-ara-dc Jirias. /.lot okazał się wytworem fantazji. Trudno zresztą dać wiarę, by tysiące osób zgromadziły się w jakimś miejscu, a następnie powracały do domu, nic będąc widzianymi przez przypadkowych świadków .

Być może małe gntpy przypuszczalnych czarownic gromadziły się od czasu do czasu potajemnie z dala od swych wiosek. W roku i 582 w Ncą-chatel jpden z podróżnych natknął się przypadkowiTTia gromadkę kobiet tańczących wokół ogniska. Jedna z nich, Jehatme Berna, wyznała, że zgromadzenie ich miało charakter „zgromadzenia czarowników” i podała imiona swych trzeci) współtowarzyszcie. Również nic można odrzucić a priori istnienia orgiastycznych rytuałów, chociaż trudno stwierdzić, czy kobiety oskarżone o czaty mogły uczestniczyć w tego rodzaju orgiach. W każdym razie jest absolutnie niemożliwe, by miały miejsce wielkie sabaty, które często opisywano w aktach oskarżenia i zeznaniach samych czarownic, jąkną przykład domniemany zlot stu tysięcy kobiet „oddanych Szatanowi”.

0    którym w 1612 r. wspomina Picrrc de Lancie. W istocie wszelkie posiadane przez nas dowody na organizowanie takich zgromadzeń wydają się być wyraźnie owocem manipulacji.

Ale jest również w najwyższym stopniu nieprawdopodobne, by ludzie oskarżeni o uczestnictwo w sabatach gromadzili się na nich w innych niż diabelskie celach, określanych przez władzę sądowniczą mianem kultu Diabla. Nic brak historycznych teorii, które tłumaczą działalność domniemanych czarownic w taki właśnie sposób. Najsłynniejsza z nici) to teoria antropolog Margaret Mnrray. według której czarownico i)yly_vyjsloeic. powiązane ze starym, przedchrześcijańskim kultem płodności, a ich dobroczynne rytuały były błędnic postrzegane przez strachliwych księży

1    sędziów jako rytuały szkodliwe i diabelskie. Inni uczeni, połączeni romantycznym spojrzeniem na uprawianie czarów, zinterpretowali zloty czarownic jako protesty zorganizowane przeciw istniejącemu porządkowi socjoekonomicznemu, bądź też przeciw patriarchatowi. Jeden z historyków dopatrzył się w sabacie czarownic dzieła goliardów, którego celem było sparodiowanie obowiązującego porządku kościelnego. Problem wszystkich tych interpelacji polega na tym, żc brak jest dowodów, by Czarownice gromadziły się masowo w celach diabelskich bądź innych. Obawa przed zbiorowymi rytuałami organizowanymi na cześć Diabla mogła być wywołana istnieniem tajemnych zgromadzeń innego typu. Wiemy na przykład, że heretycy tworzyli zazwyczaj stosunkowo liczne zgromadzenia w celach obrzędowych, a z pewnością i poganie czynili to samo