DSC00209

98

Wuit**r

w mym przekonaniu, którzy wypowiadając się w tej materii rozumieli samyeli %'wblr. i inlynycli, których zrozumieć mogą łiinL Nic nie zachruhi bez przyczyny. Skutek bez przyczyny to jedynie absurdaJn-j gadanina. KjfejorflWłwo, gdy czegoś chcę, dzWj* się to na mocy mego sądu, słusznego albo mylnego. Otót sąd ten jest konieczny, moja wola zntetti równie*,. Byłoby bowiem rzeczy, wiście czymś dziwacznym, jeśliby cała przyroda, wszystkie gwiazdy posłuszne były wiecznym prawom i gdyby istniało jedno tylko małe zwierzę, wysokości pjęcju stóp, które, gardząc tymi prawami, mogłoby działać zawsze jak mu fic zechce, wedle swego kaprysu. Przypadek miałby rządzić tym działaniem, wiadomo jednak, i* przypadków nie ma. Wymyśliliśmy to słowo dla oznaczenia znanego skutku nieznanej przyczyny.

Moje idee z konieczności przenikają do mego mózgu; jakżeż ma wola, zależna przecież od tycłi idei, miałaby być absolutnie wolna i zarazem poddana konieczności? Czuję przecież w tysiącach okoliczności, że wola ta nic nie może zdziałać; gdy gnębi mnie choroba, gdy ponosi mnie namiętność, gdy rozumem swym nie mogę ogarnąć przedkładanych rui spraw itd. i ul., muszę wówczas sądzić, że prawa natury są zawsze te same i żc wola ma nie jest bardziej wolną w materiach, które wydają mi się obojętne, niż w okolicznościach, w któiycłi czuję się poddany działaniu nieodpartej jakiejś siły.

Być naprawdę wolnym, to móc. Ody mogę czynić to, co chcę — posiadam wolność; ale jeśli czegoś chcę, to chcę z konieczności; inaczej musiałbym chcieć bez przyczyn, bez racji, a jest to niemożliwe. Moja wolność polega na tym, że spaceruję wówczas, gdy chcę spacerować i gdy nie mam podagry.

XXXVI. Natura jett u*z*tzU ta tama

Nie zgadzając się z Lorkę'iei/j powiadam za wielkim Newtonem: Natura esi temper tibi conuma, natura jest zawsze podobna do samej siebie. Prawo grawitacji, które oddziaływa na jedną