DSC�64

od r. 1348 czarna śmierć, przez którą uginająca się już i tak krzywa dcntogr^ na gwałtownie spada, a kryzys przekształca się w katastrofę-

Ale jest jasne, żc kryzys był wcześniejszy od tej klęski, która g_{0 ty} spotęgowała i żc jego przyczyn należy szukać u spodu gospodarczych i nych struktur chrześcijańskiej Europy.

Zmniejszenie się renty feudalnej, wstrząsy będące skutkiem powięl^j^^ udziału pieniądza w chłopskich świadczeniach zachwiały podwalinami fcudałów.

fctyOł t ułom

v* «..ęd/»c. o ptowmc mu

pcMukcp i utr/ymancj N..iniu mc | i mu ak u

/ Wiw> nych, bari feudalne

Ten kryzys, choć tak fundamentalny, mc pociąga za sobą upadku gospodarki zachodniej i niejednakowo uderza lak w kategorie społecznej i w jednostki.

Zachwiany jest jakiś jeden sektor geograficzny czy gospodarczy, ale obok ^ rysują się zalążki nowego rozwoju, który zastępuje i kompensuje

«I«K

uiią

i raaycyjnc suKienmctwo mtesusowe, „stare sukicnnictwo jest bardzo tnocn, dotknięte kryzysem i ośrodki, w których dominowało, podupadają, ale wyrastają nowe, gdzie wyrabia się tkaniny mniej cenne, pr/e/naczooc ^ klienteli mniej bogatej i mniej wymagającej: jest to triumf „nowego sukien^ wa”, saj, barchanów na bawełnianej osnowie. Jedna rodzina bankrutuje, ale dorabia się.

Po krótkim okresie zamętu klasa feudalna adaptuje się, zmniejsza u zbóż na rzecz bardziej opłacalnej hodowli bydła i poczynając od tego ok^ zmienia wiejski krajobraz, w którym pojawia się coraz więcej ogrod •* Modyfikuje kontrakty z uprawiającymi rolę chłopami, naturę świadczeń i szów i sposób ich płacenia, zapoznaje się zmanipulowaniem monetą rzeczy*;*, i pieniądzem obrachunkowym, którego właściwe używanie pozwala uchronić^ przed skutkami psucia pieniądza. Ale oczywiście tylko najmożniejsi, najzi$& niejsi albo najszczęśliwsi zyskują tam, gdzie inni tracą.

Niewątpliwie też spadek przyrostu ludności spotęgowany przez zarazę sprawia, że mniej jest i siły roboczej, i klienteli, ale płace idą w górę i ci, którzy przeżyli, są na ogół bogatsi.

Niewątpliwie wreszcie feudalizm zaatakowany przez kryzys ucieka się do najłatwiejszego środka ratunku zagrożonych klas panujących: wojny. Przy. kładem najdobitniejszym jest wojna stuletnia, której pragnęła jako rozwiązania swoich trudności, nie zdając sobie z tego jasno sprawy, zarówno szlachta angielska, jak i francuska. Ale, jak zwykle, wojna przyspiesza proces rodzeniasię nowej gospodarki i nowego społeczeństwa na trupach i ruinach    których to

klęsk nie należy zresztą w danym wypadku wyolbrzymiać.

Kryzys XJ V w. prowadzi do szybkiego przekształcenia gospodarczej i społecznej mapy fcuropy chrześcijańskiej. Kryzys ten sprzyja wcześniejszej ewolucji, zmierzającej w kierunku centralizacji państwa, i przyspiesza ją Przygotowuje monarchię francuską Karola VII i Ludwika XI, monarchię angielską 1 udorow. zjednoczenie hiszpańskie pod berłem „królów katolickich”, nadejście manii