img001

BOGURODZICA - wstęp filologiczny J. Woronczaka:

•    nie jest jednolita - z pierwotnej dwuzwrotkowej wersji rozrosła się do kilkunastu zwrotek (zjawiska to charakterystyczne jest także dla

innych utworów, ale tam dopisywane zwrotki przypominały budową pierwotne).    i

. CZĘŚCI:

I    Zwrotki 1-2, zakończone refrenem Kyrie eleison.

II    Zwrotki 3-6, tzw. pieśń wielkanocna.

III    Zwrotki dalsze, tzw. pieśń pasyjna z dodatkami okolicznościowymi.

CZĘŚĆ PIERWSZA:

1.    Początki pieśni religijnych w językach ludowych:

•    kraje romańskie - wzrost liczby zawodowych kantorów; lud zadowalał się biernym uczestnictwem w nabożeństwach, łacina była dla nich zrozumiała: z biegiem czasu stawała się coraz bardziej obca, ale nigdy nie do końca, dlatego francuska pieśń religijna powstała dopiero w XVI w wśród hugenotów.

•    na gruncie germańskim - starano się o współudział wiernych w liturgii przy chrystianizacji plemion niemieckich - bierny opór społeczeństwa - udało się wprowadzić tylko Kyrie eleison na procesjach.

•    Kyrie eleison - silnie propagowane, szerokie zastosowanie (procesja, pogrzeby, spędzanie bydła, bitwy itd.).

•    IX w. - pierwsze tropy w języku niemieckim, krótkie teksty prozaiczne poszerzające okrzyk Kyrie eleison.

•    później pojawiają się większe tropy, ujęte już w formę poetycką.

•    XII w. - prawdziwie masowe i popularne pieśni niemieckie (zwane Kirleis, później Leise); RUFĘ - dwuwersowe prośby śpiewane przed kazaniem i przy innych okazjach

•    kiedy chrześcijaństwo dotarło na Słowiańszczyznę i tu Kościół wprowadził śpiewanie Kyrie eleison, choć nie zawsze się to udawało.

•    w Polsce nazywano te pieśni „Kieriesz”.

2.    Budowa:    '    •

•    pierwsze dwie zwrotki to dwa tropy do Kyrie eleison    ' \

•    kunsztowność budowy - paralelizm podziału na jednakowe cząstki i układu rymów.

•    rymy nie sąjednolitej głębokości

•    w pierwszej strofie wszystkie rymy zawierają w ostatniej sylabie ,,a' (cecha sekwencji łacińskich).

« paralelizm składniowy i treściowy obu strof.

•    wyraźne naśladowanie typowych zwrotów twórczości sekwencyjno-tropowej (co ważne odnoszą się tylko do tych wcześniejszych, powstałych do XI w.).

3- Jeżyk:

•    wyraźne ślady unowocześnienia w XIV czy XV w.; zachowane cechy starsze niż w Kazaniach świętokrzyskich, np. Bogurodzica, dzieła, bożyce.

•    archaizmami jest zachowanie wygłosowego -i w 2os.!.poj. rozkaźnika tylko pod pierwotnym akcentem i zanik w pozycji nieakcentowanej.

•    nie wiadomo czy brak przegłosu „e" w ,,o’’ (zwolena) to archaizm, czechizacja, czy małopolska cecha dialektyczna.

•    brak dopełnienia bliższego w bierniku przy czasownikach „zyskać” i „spuścić”.

4.    Melodia - początkowy wyraz ma melodię, która dokładnie zgadza się z melodią „Kyrie eleison" litanii do wszystkich świętych.

5.    Treść i iei wzory:

•    nie odnaleziono wzoru literackiego dla całości pierwszej części „Bogurodzicy”.

•    WZÓR IKONOGRAFICZNY - typowo romański motyw zwany „deesis” (Maryja, Jezus, Jan Chrzciciel); w Polsce odkryto polichromię z tym motywem w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą.

5. Czas powstania:

•    faktura melodii - wiek XII i XIII.

•    język - połowa XIV w.

•    związek z plastyką romańską - przełom XIII i XIV w.

•    za jeszcze wcześniejszym datowaniem przemawia brak nawiązań do późniejszych typów hymnografii łacińskiej.

» NAJPRAWDOPODOBNIEJ - połowa lub droga połowa XIII w.

CZESC DRUGA:

•    melodia i forma zapożyczona z tropu łacińskiego do końcowego Alleluja antyfony procesjonalnej Cum rex gloriae Christus, opowiadającej o zstąpieniu Chrystusa do otchłani.

•    pierwszy odcinek drugiej części powstał na początku lub w pierwszej połowie XIV w. - nie jest tłumaczeniem tropu łacińskiego, ale kontrafakturą, ujęta jako wykład katechizmowy.

•    pierwotnie utwór niw miał mieć wspólnego z 2 pierwszymi strofami Bogurodzicy i był śpiewany na procesjach wielkanocnych.

•    zwrotka ostatnia mówiła początkowo o Chrystusie, później odniesiono ją do Adama i dla uratowania sensu dodano wyraz „Bóg” w ostatnim wersie; prawdopodobnie później dodano specjalną zwrotkę o Adamie,

CZEŚĆ TRZECIA:

•    przekazy Bogurodzicy różnią się zasobem i kolejnością dalszych zwrotek.

•    dzielimy ją na zwrotki „kanoniczne” i „dodatkowe”.

•    większość strof posiada budowę 6+6a 6a 6+6a, wszystkie śpiewane sa na jedną melodię, ich treść jest rozmaita.

•    brak widocznego związku z procesją rezurekcyjną - można przypuszcza, że powstały na użytek procesji litanijnych (charakter pokutny).

« większość zwrotek prawdopodobnie a drugiej połowy XIV w.

Procesje litanijne odbywają się w czasie świąt wielkanocnych, dlatego śpiewano tam Cum rex gloriae z tropem polskim (cz. II). Z czasem zrósł się on w całość z łańcuchem zwrotek surfagialnych (cz. III). Prawdopodobnie procesje od dawna rozpoczynała Bogurodzica (cz. I) i stąd połączenia wszystkich trzech części.