galaktyka Gutwnberga 3

512 MARSHALL MCLUHAN

dzenia. Przekonamy się jednak, że wcześniejszy etap tego rozłamu zarysował się w głoszonej przez Ramusa utylitarystycznej metodzie „stosowania” wiedzy przy pomocy słowa drukowanego. Trzeba bowiem dobrze zrozumieć, że zmechanizowanie pisma, czyli rękodzielniczej pracy kopisty — polegające na rozłożeniu ruchów jego ręki na pojedyncze elementy i ustawienie ich w porządku wizualnym — było samo w sobie przykładem wiedzy „stosowanej”. Ta formuła mechanizacji, raz wypracowana, mogła zostać zastosowana do wielu innych działań. Samo przyzwyczajenie do jednostajnych, linearnych układów wzorowanych na stronie druku skłaniało ludzi do przenoszenia tego podejścia na problemy wszelkiego typu. [...] A druk [...] sam też składał się z całej plejady uprzednio już stosowanych technik. Znakomity tego opis wyjmujemy z książki Abbota Paysona Ushera History of Mechanical Imentions (Historia wynalazków mechanicznych):

„Drukowana książka z ilustracjami stanowi uderzający przykład tego, ile pojedynczych wynalazków musi się złożyć na nowe osiągnięcie. W tym konkretnym przypadku trzeba było wynaleźć papier i farby na spoiwie olejowym, wykorzystać drzeworyt, bloki drewniane; użyć prasy i specjalnych technik drukarskich. Historia papieru to już z wielu względów temat osobny, ale trzeba stwierdzić jasno, że bez papieru nie byłoby możliwe upowszechnienie druku. Pergamin jest niewygodny w użyciu, drogi i trudno dostępny. Gdyby pergamin okazał się nie do zastąpienia, książki byłyby nadal artykułem luksusowym. Papirus jest twardy, kruchy i nie nadaje się do druku. A więc wprowadzenie w Europie techniki produkcji papieru, przejętej z Chin, było istotnym warunkiem rozwoju druku”.

Zastosowanie w technice drukarskiej ruchomych czcionek wiązało się ściśle z wynalezioną wcześniej techniką alfabetu fonetycznego. Dlatego właśnie poświęcamy tyle uwagi zjawiskom tak bardzo poprzedzającym samego Gutenberga. Pismo fonetyczne było koniecznym warunkiem jego wynalazku. W Chinach, na przykład, pismo ideograficzne stanowiło dla rozwoju druku przeszkodę nie do przebycia. Dzisiaj, gdy Chińczycy zdecydowali się wprowadzić do swego pisma alfabet, okazało się, że muszą uprzednio dokonać rozbicia swych struktur werbalnych na polisylaby. Znajomość tych spraw jest konieczna dla zrozumienia, dlaczego w świecie zachodnim alfabet fonetyczny, a następnie druk doprowadziły do analitycznego oddzielenia stosunków międzyludzkich od funkcji zewnętrznych i wewnętrznych. Zjawisko to dostrzegł także James Joyce, który w Finnegans Wake wielokrotnie podkreśla wpływ alfabetu na „człowieka zaabe-cadłowanego”, który „szepcze stop (i dąży znów jak wprzód, by nadać brzmieniom sens a sens brzmiał blisko znów)” i namawia wszystkich, by „zharmonizowali swe zaabecadłowane reakcje”.

Jak pisze Usher, zastosowanie oleju jako spoiwa farby drukarskiej zapoczątkowali „malarze raczej niż kaligrafowie”, a „prasy do wyrobu materiałów i tłoczenia wina posiadały większość cech potrzebnych prasie drukarskiej [...], najwięcej problemów trzeba było rozwiązać w dziedzinie drzeworytnictwa i od-