img051 (7)

52|ROZDZIAŁ I

Lange	pisarz prowentowy szkłowski	1771-1776
Lomell	pisarz stadny w dobrach podolskich	1766-1770
Łaszcz	pisarz (skupował drewno)	1771-1772
Mułkowski	pisarz browarny łubnicki	1766-1770
Murzynowski	plenipotent	1766-1770
Nowicki	sekretarz	1766-1776
Olszewski	ekonom tęczyński	1766-1770
Rogowski Kajetan	sekretarz	1766-1770
Roman	komisarz dóbr sandomierskich i ruskich	1773-1781
Rudomina	komisarz dóbr przemyskich	1766-1776
Schenaus	sekretarz	1773-1776
Sienkowski	rachmistrz	1773-1776
Słomkowski	pisarz prowentowy wilanowski	1771-1772
Struś	marszałek dworu	1766-1770
Strzałkowski	marszałek dworu	1771-1772
Szystowski	pisarz żup kałuskich	1771-1772
Twarowski	pisarz prowentowy dóbr wilanowskich	1777-1781
Węgrzecki	plenipotent w grodzie warszawskim	1766-1781
Wisłocki	komisarz dóbr podolskich	1766-1776
Witkowski	rachmistrz	1773-1776
Antoni Witkowski	plenipotent w Trybunale Koronnym w Lublinie	1771-1772
Franciszek Witoszyński	sekretarz Czartoryskiego	1771-1777
Zaniewicz	ekonom hrabstwa wołożyńskiego	1777-1781
Zołyński	pisarz klucza Wysockiego	1773-1776
Żylicz	pisarz międzyrzecki, później pisarz prowentowy dóbr międzyrzeckich	1766-1781

Na tę grupę ponad 50-ciu osób, tylko kilku miało status urzędników pozaekonomicznych, to znaczy byli sekretarzami i plenipotentami Czartoryskiego przy Trybunale Koronnym. Pozostali to urzędnicy szczebla wyższego i średniego w rozległych dobrach wojewody ruskiego, z wyjątkiem marszałków jego dworu oraz długoletniego opiekuna warszawskiego archiwum Czartoryskich Klembowskiego.

%anceCarui magnacka wJCUlII w. i proces aktotwórczy | 53

3. 'Kjincefańa nadworna

Kancelaria nadworna, mimo że działająca bezpośrednio przy osobie magnata, w jego rezydencji, a zapewne również w czasie podróży, w rzeczywistości odgrywała raczej, w porównaniu z kancelarią administracyjno-gospodarczą, drugorzędną rolę w procesie aktotwórczym. Jeżeli już, to inicjowała ona ten proces poprzez pisemne polecenia wydawane przez magnata za jej pośrednictwem jego podwładnym i klienteli.

lis

Organizacja kancelarii nadwornej nie była zapewne zbyt skomplikowana, tworzyła ją grupa co najwyżej kilku pracowników. Tytułowano ich sekretarzami, pisarzami i pisarzami pokojowymi²⁵. Zapewne ta tytulatura przekładała się na miejsce zajmowane przez osoby związane z kancelarią w hierarchii dworskich oficjalistów. Można podejrzewać, że byli oni, podobnie jak archiwiści, zaprzysięgani, a to głównie z powodu dopuszczania do osobistych spraw magnata. Nie ulega wątpliwości, że często kancelaria nadworna związana była organicznie z kancelarią urzędu, sprawowanego przez magnata. Najlepiej widać to na przykładzie kancelarii hetmańskich.

gr.

Kancelarie hetmanów określano kilkoma terminami, pod którymi kryła się zawsze ta sama instytucja. Występowały one jako kancelarie hetmańskie²⁶, kancelarie buławy (wielkiej lub polnej koronnej)²⁷, kancelarie wojskowe²¹¹ oraz ogólnie kancelarie, z dodaniem nazwiska konkretnego hetmana²⁹. Dodatkowo mógł zachodzić jeszcze przypadek, tak jak miało to miejsce w kancelarii Jana Klemensa Branickiego, wydzielenia w kancelarii hetmańskiej „biura wojennego”, zajmującego się głównie sprawami związanymi ze sprawowaniem przez niego urzędu hetmańskiego oraz tak zwanej „cudzoziemskiej ekspedycji”, zajmującej się

⁵ Przykładowo Piotra Blomberga, oficjalistę Zamoyskich w roku 1723 tytułowano przemiennie pisarzem pokojowym bądź sekretarzem, por. AGAD, Archiwum Zamoyskich (dalej AZ), sygn. 2771/ cz.l, s. 44, 64. Jacek Ratajewicz, wieloletni archiwista Sanguszków tytułowany był często „sekretarzem ks. Sanguszki”, APKr, AS, teki arabskie, t. 258, plik 11, s. 45-47. O organizacji i funkcjonowaniu kancelarii magnackiej w XVII wieku na przykładzie kancelarii Radziwiłłów pisała M. Jarczykowa, Piotr Kochlewski jako sekretarz kancelarii Krzysztof Radziwiłła, [w:] Piśmiennictwo pragmatyczne w Polsce do końca XVIII wieku na tle powszechnym, pod red. J. Gancew-skiego i A. Wałkówskiego, Olsztyn 2006, s. 147-157.

²⁶    BCz, sygn. 2636 IV, s. 153.

²⁷    Tamże, s. 161; sygn. 2642 IV, s. 13, 63; sygn. 2700 IV, s. 6.

²⁸    APKr, Archiwum Podhorce hr. Andrzeja Potockiego (dalej APAP), sygn. VII 2/14, VIII4/57.

²⁹    BCz, sygn. 2636, s. 77,305.

|