img128�0x581

Wslęp

14 oszczędzania wysiłku artykulacyjncgo, do ekonomii w tworzeniu wypowiedzi, do skracania najczęściej używanych jednostek języko* wych itp.). są podchwytywane przez innych użytkowników języka. Indywidualna zrazu innowacja zaczyna się szerzyć, upowszechniać i staje się w ten sposób zmianą językową. Po pewnym, krótszym lub dłuższym czasie, obejmuje wszystkich użytkowników języka. Często jedna zmiana pociąga za sobą dalsze na skutek systemowego charakteru języka, w którym wszystkie elementy są z sobą wzajemnie powiązane.

Warto zauważyć, żc o ile dawniej, w warunkach mniej intensywnych kontaktów między użytkownikami języka w skali całego kraju, innowacje szerzyły się wolniej, o tyle dziś. w związku z powszechnym oddziaływaniem środków masowego przekazu, mają coraz większy zasięg. Zwłaszcza zmiany w zakresie słownictwa następują dzisiaj niemal błyskawicznie: posłyszany w telewizji nowy modny wyraz może już nazajutrz podchwycić cala Polska. Z drugiej jednak strony w warunkach współczesnych zmianom językowym przeciwdziała (co prawda z różnym skutkiem) skodyfi-kowana norma językowa zawarta w gramatykach, słownikach normatywnych, poradnikach poprawnościowych itp.

Wiemy już. jak przebiegają zmiany językowe. Mimochodem wspomnieliśmy też o niektórych przyczynach innowacji, a tym samym zmian językowych. Uzupełniając tutaj ich listę wymieńmy jako najważniejsze: niedoskonałość naśladownictwa mowy dorosłych przez dzieci nabywające sprawności językowych (co powoduje zmiany wprawdzie drobne, ale sumujące się z każdym kolejnym pokoleniem i prowadzące po upływie dłuższego czasu do widocznych przeobrażeń), tendencję do ekonomii wysiłku artykulacyjncgo. tendencję do skrótu / jednej, a precyzji / drugiej strony, wpływy innych języków (istotne zwłaszcza przy mieszaniu się ludności różnojęzycznej w wyniku migracji, podboju itp. — towarzyszące często tym procesom masowe przejmowanie nowego języka wiąże się zwykle z wprowadzaniem do niego niektórych dawnych nawyków artykulacyjnych. części dawnych wyrazów itp.), potrzebę nazwania nowych rzeczy i pojęć, wyrażenia nowych treści emocjonalnych i intelektualnych.

Wiemy już. jak przebiega ewolucja języka. Jedna sprawa pozostaje jeszcze jednak do wyjaśnienia. Na początku naszej opowieści

o dziejach polszczyzny dowiemy się. że język polski wywodzi się 15 z języka prasłowiańskiego: wyłonił się z niego w trakcie rozpadu prasłowiańs7Czyzny. Podobnie rzecz się ma / czeskim słowackim, rosyjskim i wszystkimi innymi językami słowiańskimi. Wynika z tego. ze język ewoluując, ulegając zmianom - może rozpaść się na kilka nowych. Jak się to dzieje?

Powiedzieliśmy już. wyżej, iż każda zmiana językowa zaczyna się od indywidualnej innowacji. W ten sposób każda zmiana ma swój punkt wyjścia w sensie terytorialnym. Stąd rozprzestrzenia się ona wokół na kształt fali spowodowanej wrzuceniem do wody kamienia. Nic zawsze jednak obejmuje ostatecznie cały obszar zamieszkany przez użytkowników- języka.

W znacznym stopniu zależy to od wielkości i charakteru tego terenu oraz od rozmieszczenia ludności. Innowacja szerzy się od użytków nika języka do użytkownika, w wyniku kontaktów językowych między nimi. Nieprzebyta puszcza, trudno dostępne góry. szeroka i głęboka rzeka, pas moczarów i bagien - wszystko to stanowi przeszkodę, na której innowacja może się zatrzymać: po prostu kontakty między użytkownikami języka zamieszkałymi po obu stronach przeszkody są zbyt luźne, zbyt słabe, by innowacja mogła tę granicę ..przeskoczyć". Wystarczy kilka innowacji, które obejmą swym zasięgiem tylko tę część ..praed przeszkodą" - by jednolity zrazu pod względem językowym obszar podzielił się na dwa dialekty: nieco inaczej (na skutek zaszłych zmian) mówi się po jednej stronic przeszkody, a nieco inaczej (bez tych zmian, a raczej z innymi, które tu się zrodziły i nie ..przeszły" przez tę granicę) po jej drugiej stronic. Tak więc różnice mogą się wytwarzać nawet wtedy, gdy społeczność językowa nie rusza się z zajmowanego obszaru. Oczywiście migracje, podboje nowych terytoriów itp. wydatnie przyśpieszają proces różnicowania stę języka. Jeśli część jego użytkowników opanuje nowe ziemie, oddalone od ..praojczyz-ny" (obszaru pierwotnego zasiedlenia), coraz mniej powstałych tam innowacji dociera do przedsiębiorczych kolonistów czy bezwzględnych zaborców. Z kolei na ich mowę oddziałuje język ludności podporządkowanej lub podbitej (pierwotnych mieszkańców tych ziem), co przyśpiesza narastanie różnic językowych między ich mową a mową ..praojczyzny". W ten sposób język się różnicuje na dialekty, a od dialektu do osobnego języka już tylko krok