IMG(44

MSU KONSTRUKCJE) - CZESKA LITERATURA W POLSCE

egoJ

SOłJ

mi

a”.«

tej

^ZW

OWM

łktj teksu iych| sa,pd ego aj 'by* do«q| iekkfl

się|

iw ca nasi ięza

ikazyi t, zw* ch teofl :zasĄ nej te# /tuoM* ie. i ryki 4 )dmid| \wanM i^asi] m

i pieiti zasól

uwaźŚJ

.•a-l

la się n nm&j :ano«l alizrój lczej Śn ez

bowtoji ?) zd*jj

laty ^

ru

o ni^.a 'rzyb°^|

jdiluje poezję składników nieciągłych — tworzą-Ą łańcuch nieustannych puent, dynamizujący maksymalnie świat przedstawiony w liryce. Owa nieciągłość poezji Przybosia wydaje się jednak pozorem, metafora bowiem krakowskiego awan-ogrdysty, uruchamiając rzeczy nieruchome oraz ustabilizowane stany psychiczne, likwiduje „dys-Icietny” charakter świata luźnych przedmiotów j izolowanych doznań. Wystarczy przytoczyć fragment liryku Przybosia Krajobraz (z tomu Sponad): „Droga, powtarzana kopytami, okro-dyła wzniesienie, | Widać ją, jak jedzie w uprzęży z kasztanów”.

Drugim problemem struktury czasowej liryki, którego doniosłość zdaje się datować od czasów suneaftzmu i Awangardy Krakowskiej, jest sprawa symultanizmu. Takie utwory A. Ważyka, jak Labirynt (z tomu Wagon), Tramwaj (z tomu Smafory), akcentujące wyłanianie się obrazów zrównoczesności, w jakiej istniały w świadomości podmiotu, skoncentrowane były jednak nie tyle na symultanizmie przedstawianych procesów. ile na współistnieniu różnych treści w „labiryncie” pamięci, a więc bądź na problemie trwania, bądź na sprawie odtwarzania ciągłości czasu wewnętrznego przez „autentyczny” zapis poetyckich treści Natomiast ścisłe splecenie różnych równoczesnych ciągów zdarzeń i doznań — nie na zasadzie występowania na przemian fragmentów poświęconych różnym tematom, lecz na zasadzie wielofunkcyjności tej samej wypowiedzi — realizował wielokrotnie Przyboś. Gdy w Łuku (z tomu Równanie serca) czytamy: „Te rządki krzywe, jakby napisane sierpem... | Cięła szpada przodująca orkiestrze”, to w obrazie gestu cięcia odnajdujemy zarówno wspomnienie „wieśniaczki i Gwoźnicy”, jak wojskowej parady przed Łukiem Triumfalnym w Paryżu.

Lit: H. Bergson, Essai sur les donnees immediates de | conscience, 1889 (rozdz. 2 O bezpośrednich danych wiadomości, 1913; fragm. O wielości stanów świadomości. Pojfcie trwania w: I. Wojnar, Bergson, 1985); J. Kleiner, Kola czasu w rodzajach literackich (1925/1926), 1938 (posdr. min. w. Studia z zakresu teorii literatury, 1956); LSptizer, 0 perspektywie czasowej w nowszej liryce jran-aulaej. (Liryka „przemowy” i ewokacyjny czas teraźniejsi) (1928), [w:] K. Yossler, L. Spitzer, Studia stylistyczni, 1972; R. Ingarden: Dos liter ar ische Kunstwerk, 1931 (dom. poi. 0 dziele literackim. Badania z pogranicza on-tologii, teorii języka i jilozpfii literatury); O poznawaniu bida literackiego (1937), 1976, rozdz. 2; K. Wyka, Czas Powieściowy (1944), [w:] O potrzebie historii literatury. Szkice polonistyczne z lat 1944—1967,1969; J.P. Sartre, Cttuowośi u Faulknera. Refleksje nad „The Sound and d* Fury" (1947), [w.] Czym jest literatura1 Wybór szki-dw krytycznoliterackich, 1968; J. Pouillon, Temps et 'oman, 1947; G. Pouurn Metamorfozy czasu. Szkice krytyczne (1949-1968), 1977; Czas (1950), [w zbiorze:] boust w oczach krytyki światowej, 1970; A.A. Men-Diłow, 71me and the Nottel, 1952; E. Lammkrt, Bau-formen des Erzdhlens, 1955 (fragm. Formy przebiegu nar

159 racji, [w:] Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym. Antologia, 1980); H. Meyerhoff, Tanę md Literaturę, 1955; P. Szondl Theorie des modemen Dra-mas, 1956; M. Eliade, Aspects du mythe, 1963; H. Weinrich, Tempus. Besprochene imd erzdhlte Wek, 1964; E. Benyeniste, Les Relations de temps dans le oerbe franęais, [w:] Problimes de linguistupie generale. 1966; K. Bartoszyński, Problem konstrukcji czasu w utworach epickich (1967), [w zbiorze:] Problemy teorii literatury, L 2, 1976; M. Głowiński, Powieść młodopolska, 1969, rozdz. 5; K. Wyka, Problemy czasowości w „Chłopach” Reymonta, [w:] O potrzebie historii literatury, 1969; M. Czermińska, Problematyka czasu we współczesnych badaniach literackich, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 4; R. Handke, Zagadnienie czasu w nowszych pracach literaturoznawstwa niemieckiego kręgu językowego, tamże; A. Labuda, Z zagadnień struktury czasowej utworów epickich, [w zbiorze:] Tradycja i nowoczesność, 1971 (toż pŁ Les Problemes de structure temporelle dans les oeuvres epiąues, „Literary Studies in Poland” XVIL, 1987); M. Czermińska, Czas w powieściach Parnickiego, 1972; G. Genette, Discours du recit, [w:] Figures III, 1972; S. Eile, Światopogląd powieści, 1973, rozdz. 11; J. Topolski, Czas w narracji historycznej, „Studia Metodologiczne” t. X, 1973; W. W. Iwanow, Kategoria czasu w sztuce i kulturze XX wieku (1974), [w zbiorze:] Znak, styl, konwencja, 1977; M. Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści (1975), [w:] Problemy literatury i estetyki, 1982; Z. Lewicki, Czas w prozie strumienia świadomości. Analiza „Ulissesa” Jamesa Joyce‘a oraz „Wściekłości i wrzasku” i „Kiedy umieram” Williama Faulknera, 1975; S. Wysłouch, Problematyka symultanizmu w prozie, 1981; P. Ricoeur, Temps et recit, 1983-1985.

Kazimierz Bartoszyński

CZESKA LITERATURA W POLSCE

Recepcja literatury czeskiej w XX w. ma trzy zróżnicowane fazy. W pierwszej, przypadającej na przełom XIX i XX w., literatura czeska staje się w oczach Młodej Polski ważnym i cenionym nurtem europejskiego modernizmu. W drugiej fazie, w okresie międzywojennym, wobec odmiennych orientacji artystycznych obu literatur oraz politycznego konfliktu polsko-czechosłowackiego ma ona znaczenie peryferyjne (wyjątkiem twórczość Haska i Ćapka, pisarzy o rozgłosie międzynarodowym). W trzeciej fazie, w czasach współczesnych, jest najszersza i najwszechstronniejsza (tłumaczenia klasyki i literatury współczesnej, prozy, poezji, dramatu oraz eseju). W tym okresie uzyskuje też poparcie polityki kulturalnej państwa, co obok niekwestionowanych pozytywów ma też swoją stronę negatywną, kiedy odmienność koniunktur polityczno-kultu-ralnych w Polsce i Czechosłowacji działa hamująco, szczególnie na recepcję literatury współczesnej.

Kluczowe znaczenie ma recepcja w kręgu Młodej Polski, dzięki której w polskiej świadomości