IMG691

NATURALIZM 685

NATURALIZM 685

p$t

k

m

m

e

let®

A

li

jr

LEF-u uważali się za „syndykat rzeczowców”, producentów „rzeczy” a nie sztuki”. Literatura mida być „budowaniem życia” przez ścisłe opisywanie faktów. Chodziło też o wypracowanie nowej techniki i metody opisywania. Należało odrzucić wszelkie formy beletrystyczne, wszelkie schematy artystycznej kompozycji, zwrócić się ku naturalnym układom zdarzeń, jakie stwarza życie. Stąd w konsekwencji w praktyce pisarskiej wysunięto na czoło gatunki „nieliterackie”, pamiętnik, reportaż, biografię, faktomontaż, szkic rzucony na papier na gorąco, pod pierwszym włażeniem chwili, jednym słowem literaturę dokumentu.

W Polsce zainteresowanie twórczością natura-listów francuskich obudził pierwszy A. Sygietyń-ski, autor cyklu studiów o Zoli, Flaubercie i braciach Goncourt Współczesna powieść we Francji (1882-1884), opartych na sumiennej znajomości przedmiotu i wydobywających wnikliwie zarówno osiągnięcia pisarzy szkoły naturalistycznęj, jakich słabości i pomyłki. Sygietyński był też autorem dwu powieści utrzymanych w klimacie naturalizmu: Na skałach Cahados (1884) i Wy sadzo-Ę: siodła (1891). W obu tych utworach autorska uwaga koncentruje się głównie na drobiazgowym studium środowiska (w powieści pierwszą - normandzldch rybaków, w drugiej zdeklasowanego ziemiaństwa polskiego) i na przenikliwą analizie prymitywnych, animalistycznych odruchów psychofizycznych istoty ludzkiej jako swo-u w wielkim świecie natury. Sympatie pronaturalistyczne ujawniał B. Prus, gdy w krytycznej ocenie Ogniem i mieczem Sienkiewi-cza akcentował poznawcze ambicje i cele sztuki, w Placówce, zwłaszcza w technice opisów środowiska chłopskiego i w fizjologjzmie charakterów, a nawet w Lalce, swoistym polskim pendant Zolowskiej „monografii” wielkiego magazynu handlowego Wszystko dla pań. Za organ naturalizin.ii uchodził „Wędrowiec”, w okresie 1884-1888 redagowany przez A. Gruszeckiego przy współudziale Sygietyńskiego, S. Witkiewicza k Dygasińskiego. Utwory naturalistyczne ogłada! też „Przegląd Tygodniowy", a później „Prawda". Do najwybitniejszych przedstawicieli natura-taau polskiego zalicza się Dygasińskiego w jego lanych powieściach chłopskich, wielkomiejskich ⁰ tematyce zwierzęcej (Wilk, psy i ludzie, 1883; ^ pańskim dworze, 1884; Głód i miłość, 1885; Von MdJiffl, 1885; Na warszawskim bruku, 1886, cykl °P°wiadań i powieści odwołujący się do naturalis-tyoną teorii dziedziczności i pomyślany jako pol-odpowiednik Zołowskiego cyklu Rougon-Mac-J* Bddonek, 1888; Lis, 1897; Zając, 1898). Za ^raliitlcę uznaje się G. Zapolską zarówno w jej Jwnie naturaliatycznym teatrze (Moralność pani 1W7; Ich czworo, 1912), jak i w powies-^ (Kofta Kariatyda, 1888; Przedpiekle. 1895) oraz w nowelistyce (Menażeria ludzka, 1893). Przedstawicielami naturalizmu są też 1. Dąbrowski (Śmierć, 1893; Felka, 1894) i Z. Niedźwiecki, wybitny nowelista zwany „polskim Maupassan-tem”. Z naturalizmem związany jest rozkwit teatru w końcu XIX w. i na początku w. XX (obok Zapolskiej J.A. Kisielewski i W. Perzyński). Przy całej różnorodności postaw i temperamentów wszystkich tych pisarzy łączy to samo charakterystyczne zainteresowanie środowiskami „peryferyjnymi”: biedotą wiejską i wielkoprzemysłowym proletariatem, zbiorowiskami ludzkimi ocierającymi się o regiony przestępstwa, drobnomieszczaństwem, służbą domową i chałupnikami, stu-denterią borykającą się z chorobami i nędzą, wspólne są też m.in. posępność kolorytu, pasja i zaciekłość w atakowaniu obyczajowości współczesnego im świata, fizjologizm w traktowaniu człowieka i konstruowaniu obrazu rzeczywistości na zasadzie identyczności losów ludzkich i zwierzęcych, jednako poddanych prawu walki o byt. Zapolska podporządkowuje temu prawu również sferę wzajemnych kontaktów między mężczyzną a kobietą.

Jak na Zachodzie, tak i w literaturze polskiej aktywność naturalizmu jako pewnej propozycji ideowej i techniki pisarskiej okazała się trwała również w XX w. Mimo że minęła jego epoka klasyczna, naturalizm ujawnił zdolność wchodzenia w związki z innymi kierunkami i modelami literatury. Jest obecny i w Młodej Polsce, i w dwudziestoleciu międzywojennym. Światopogląd pisarski Przybyszewskiego wyraźnie był podbudowany przyrodniczo-fizjologiczną koncepcją świata. Na twórczości Reymonta i Żeromskiego naturalizm wycisnął wyraźnie widoczne piętno zarówno w wizji pisarskiej, jak i w pewnych znamionach strukturalnych: w autobiografizmie i so-cjologizmie, w ukazywaniu rzeczywistości poprzez temperament osoby opowiadającej, w redukcji układów fabularnych na rzecz luźnych obrazów, opartych na rozmiłowanych w szczegółach opisach monograficznych. W dwudziestoleciu elementy poetyki naturalistycznęj łatwo wchodziły w ścisłe związki z -*■ ekspresjonizmem (w prozie J. Kadena-Bandrowskiego i E. Zegadłowicza) czy psychologizmem (w powieściach Z. Nałkowskiej; -» psychologiczna problematyka w literaturze, psychologizm), a przede wszystkim z programowymi założeniami i praktyką pisarską -*■ autentystów spod znaków „Okolicy Poetów” S. Czernika czy prozaików grupy -» „Przedmieście” (H. Boguszewska, J. Kornacki. H. Krahelska, H. Górska, J. Brzoza, A. i J. Kowalscy). Ambicją tej literatury było uzależnienie dzieła od najgłębiej przeżytego zasobu posiadanych przez twórcę materiałów treściowych w postaci doznań, doświadczeń, wiedzy, oparcie jej na „lekcji żyda" wolnej od cienia wyobraźni. Starała się wyjść po-