Rys. 10. Model działania sił14
Siły konfliktowe
Siły współdziałające
a) naciski rzÄ…du
b) wartości obowiązujące w społeczeństwie
c) postęp technologiczny
d) eksplozja wiedzy
e) działania administracyjne
a) lęk przed nieznanym
b) zagrożenia dla posiadanej władzy i kompeie-
c) przestarzała wiedza i kwalifikacje
d) tradycyjne wartości
e) ograniczone zasoby
11 Szerzej A.T. Pearson: Nauczyciel. Teoria i prattf2 w kształceniu nauczycieli. Warszawa 1994.
12 T. Frąckowiak: Autonomiczność i sprawcza por*1' ność nauczyciela..., op. cit., s. 70.
13 Szerzej A.T. Pearson: Nauczyciel. Teoria i pr&ft3 w kształceniu nauczycieli. Warszawa 1994.
14 A.C. Ornstein, F.P. Hunkins. Program szkolny ZsP żenią, zasady, problematyka. Warszawa 199S-| s. 293.
15 T. Pilch: Spory o szkolę. Warszawa 1999, s. 163-18 S. Sara son: 77ie culture ot school and the próbie®0
change. Boston 1971.
przeświadczeniem a działaniem, między tym jak wykorzystują to, co wiedzą oraz to, w co wierzą do podejmowania decyzji na temat tego co robić11.
Jednak w doświadczaniu współczesności przez nauczycieli „w ich myśleniu i działaniu stykają się z sobą wyrzeczenie, rezygnacja oraz odczucie czasów wielkich przeciwieństw; ścieranie się sił regresywnych z progresywnymi"12. Na tle tych różnych, nie zawsze pozytywnych odczuć dochodzi do kształtowania się stanowiska nauczycieli wobec zmiany, które przejawia się w całokształcie relacji między przeświadczeniem a działaniem, między tym, jak wykorzystują to, co wiedzą oraz to w co wierzą do podejmowania decyzji na temat tego, co robić13 (por. rys.).
Przyjęcie przez nauczyciela nowego, zmodyfikowanego kierunku pracy, powinno być poparte fachową wiedzą, która ma odgrywać rolę stymulatora inwencji pedagogicznej, będąc równocześnie czynnikiem racjonalizującym marzenia i aspiracje. Nakłada to pewne ograniczenia na różnorodne, ale jednocześnie potrzebne emocje, wizje i pragnienia. „Nie może jednak nad misją zawodową nauczyciela dominować fetysz metodyczny i prakseologiczny. Wszak mechanizm budowania przyszłości polega nie na doskonaleniu instytucji, lecz na wypełnianiu treścią życia i celów jednostki"15.
Ze strony nauczyciela proces innowacyjny wymaga związania się ze zmianą mającą dla niego osobisty sens, wyrobienia poglądu na istotę zmiany, odczucia i wypróbowania innowacji. Dodatkowo godny podkreślenia wydaje się towarzyszący temu klimat szkolny,
wyzwalający i wspierający oddolne inicjał/-wy - sprzyjający urzeczywistnianiu się i «j. wojowi pojawiających się nowych symptom* ogarniających być może z czasem całą spo łeczność szkoły. Bez warunków umożliwiających nauczycielowi pracę po nowemu wplyt innowacji nie może trwać długo. Bowiem każda ze szkół, jako system społeczny, reaguje na zmianę w sieci skomplikowanych powiązań, w których każdy element ściśle jest ze sobą powiązany i żaden nie działa w izolacji. Kiedy zmieni się jeden odcinek tych po wiązań lub kiedy zmieni się choćby jeden nauczyciel, muszą zmienić się wszyscy pozostali.
Badania tej orientacji teoretycznej zostały już przeprowadzone w latach sześćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych przez zespól S. Sarasona16 i rozwijane były przez dalszych badaczy. Jednak ich aktualność jesteśmy w stanie doświadczać współcześnie, bowiem zmiana, czy tego chcemy, czy nie, przenika powoli, właśnie poprzez te nieliczne osoby, które mają ją w sobie wcześniej niż pozostali.
6
Nowa Szkoła 8/2002