Komentarz art0 Zabocki

Zabłocki Stanisław

ABC 2000

iu

Komentarz do art. 180 kodeksu postępowania karnego (Dz.U.97.89.555), [w:] S. Zabłocki, Nowela k.p.k. z dnia 20 lipca 2000 r. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2000.

1.    Po nowelizacji przepis an. .1.80 § 2 k.p.k. przybrał brzmienie (czcionką wytłuszczoną zaznaczona została zmiana w stosunku do dotychczasowej treści): "Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy to jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje sąd. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie";

2.    Źródłem wprowadzonej zmiany jest przekonanie ustawodawcy, iż obecnie brak jest racjonalnego uzasadnienia po temu, aby tzw. tajemnica adwokacka (nie obrończa! - ta stanowi zupełnie odrębną instytucję) była bardziej rygorystycznie chroniona od tajemnicy radcowskiej. Decydujące znaczenie dla ukształtowania się takiego przekonania miało zapewne to, iż znowelizowane ustawą 2 dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy • prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471), ustawy ustrojowe adwokatów I radców prawnych zawierają identyczne wręcz przepisy odnoszące się do zachowania tajemnicy zawodowej (por. treść art. 6 ust. 1-3 prawa o adwokaturze i art. 3 ust. 3-5 ustawy o radcach prawnych). Pomimo to, aż do dnia wejścia w życie niniejszej nowelizacji tajemnica radcowska • pozostawała pod "słabszą" ochroną, na zasadach ogólnych, przewidzianych dia każdej tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu, a określonych w art. 180 § 1 k.p.k. Powołując się na Identyczne brzmienie unormowań ustaw ustrojowych, Krajowa Rada Radców Prawnych w piśmie skierowanym do komisji sejmowycn wskazywała zatem, iż zróżnicowanie takie nasuwa wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa : że w konsekwencji należy uzupełnić katalog "szczególnie" chronionych tajemnic zawodowych, zamieszczony w art. 180 § 2 k.p.k., o tajemnicę radcowską. Dokonana nowelizacja stanowi wyraz podzielenia tak prezentowanych racji.

3.    Obecnie także przesłuchanie w charakterze świadka radcy prawnego, co do faktów objętych tajemnicą radcowską, jest ujęte w konstrukcję względnego zakazu dowodowego. Przepis art. 180 § 2 k.p.k. bowiem zabrania przesłuchania radcy prawnego bez spełnienia określonych warunków, gwarancją zaś spełnienia tych warunków jest określenie organu, który ma prawo ich badania, 1 ustanowienie zaskarżalnośd decyzji podjętej w tym przedmiocie.

4.    Zakres tajemnicy radcowskiej określony został w art. 3 ust. 3 I 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 1989 r. Nr 19, poz. 145 z póżn. zm.). Radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.

5.    Szczegółowe dyrektywy zachowania radcy prawnego, zmierzające do skrupulatnego wypełnienia obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, sprecyzowane zostały w Zasadach etyki radcy prawnego, obowiązujących w nowym brzmieniu od 1 stycznia 2000 r. (zmienionych uchwałą Zjazdu Radców Prawnych z listopada 1999 r.). W Zasadach... tych wskazano m.in. na potrzebę wyraźnego zobowiązania osób współpracujących z radcą prawnym do przestrzegania tajemnicy (art. 18 ust. 1), co oznacza konieczność podjęcia przez radcę stosownych działań organizacyjnych, np. wobec personelu administracyjnego jego kancelarii, konsultantów l innych współpracowników spoza korporacji. Podkreślono też, Iż wykorzystanie środków przekazu nie zapewniających pournośd (np. używanie telefonu komórkowego w miejscach publicznych) wymaga uprzedzenia o tym klienta. Dobro klienta 1 wiążące się z tym zaufanie, a więc ł pewność zachowania są tu decydujące. W razie braku zgody klienta należy zatem odstąpić od użycia takiego środka przekazu (zob. wkładkę do "Radcy Prawnego" 1999, z. 6; por. też Z.Klatka: Co zmieniono w zasadach etyki radcy prawnego, "Radca Prawny" 2000, z. 2, s. 10).

6.    Zwolnienie od tajemnicy radcy prawnego jest obecnie możliwe jedynie wówczas, gdy spełnione są kumulatywnie dwie powiązane ze sobą przesłanki: a) zwolnienie Jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, b) okoliczność nie może być ustalona na podstawie Innego dowodu.

7.    Zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy radcowskiej przybiera zawsze postać postanowienia o przesłuchano (w fazie postępowania Jurysdykcyjnego) lub postanowienia o zezwoleniu na przesłuchanie (w fazie postępowania przygotowawczego). W odróżnieniu od dotychczasowego stanu prawnego (w którym tajemnica radcowska traktowana była na zasadach ogólnych jak każda inna tajemnica zawodowa - art.. 180 § 1 k.p.k.) prokurator nie może obecnie podjąć decyzji o zwolnieniu radcy prawnego z tajemnicy zawodowej. Właściwy do wydania postanowienia o przesłuchaniu radcy prawnego lub postanowienia o zezwoleniu na przesłuchanie radcy prawnego jest obecnie Jedynie sąd, niezależnie od tego, czy chodzi o przesłuchanie w postępowaniu sądowym, czy przygotowawczym. W toku postępowania przygotowawczego sąd wydaje w tej kwestii postanowienie w składzie Jednoosobowym (art. 329 § 2 k.p.k. w zw. z art. 329 § 1 k.p.k.), natomiast w toku postępowania sądowego rozstrzygnięcie wydaje na rozpraw.e lub na posiedzeniu sąd, przed którym toczy się sprawa, w składzie określonym w art. 28 § 1, art. 30 § 1 lub w art. 403 k.p.k. (por. Komentarz... pod red. P.Hofmańskiego, t. I, s. 683).

8.    Na postanowienie sądu o przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie radcy prawnego przysługuje zażalenie. Zażalenie przysługuje zarówno na postanowienie, którym sąd zadecydował o przesłuchaniu lub też zezwolił na przesłuchanie, Jak I na negatywne postanowienie w tym przedmiocie (zob. R.Stefański: Ujawnienie tajemnicy zawodowej przez świadka w nowym kodeksie postępowania karnego, Prok. I Pr. 1998, 2. 4, s. 119, a także Komentarz... pod red. P.Hofmańskiego, t. I, s. 683; por. Jednak I odmienny pogląd Z.Gostyńskiego, wyrażony na tle wykładni przepisów dotyczących innej szczególnie chronionej tajemnicy zawodowej, w: Tajemnica dziennikarska a obowiązek składania zeznań w procesie karnym, Warszawa 1997, s. 119). Podmiotami uprawntonymi do złożenia zażalenia są strony oraz radca prawny, który miałby złożyć zeznania w charakterze świadka, jako osoba, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, w rozumieniu art. 459 § 3 k.p.k. (por. Komentarz... pod red. Z.Gostyńskicgo, t. 1, s. 488).

9.    Zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (po nowelizacjach): Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Pozorna sprzeczność między treścią tego przepisu a treścią art. 180 § 2 k.p.k. powinna być rozstrzygana tak jak analogiczna relacja między art. 180 § 2 k.p.k. i art. 6 ust. 3 prawa o adwokaturze. Przepis art. 180 § 2 k.p.k. stanowi zatem lex speclalis - zob. szeroką argumentację w tym przedmiocie, zawartą w uchwale składu 7 sędziów SN z 16 czerwca 1994 r., I KZP 5/94, OSNKW 1994, z. 7-8, poz. 41, wydanej na gruncie art. 163 d. k.p.k. z 1969 r., ale zachowującej aktualność l w nowym stanie prawnym (por. też glosy Z.Krzemińskiego, f4on. Prawniczy 1994, z. 10, s. 302 - krytyczną, oraz A.Gaberlego, PiP 1995, z. 4, s. 106 -aprobującą, oraz akceptujące uwagi A.Murzynowsklego: Refleksje na tle uchwały NRA dotyczącej tajemnicy adwokackiej, Pal. 1994, z. 11, s. 52 oraz R.Stefańskiego: Przegląd orzecznictwa..., WPP 1996, z. 1, s. 66).

10.    Sposób przechowywania protokołów zeznań obejmujących okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, służbowej albo związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji, a zatem i zeznań obejmujących tajemnicę radcowską, uregulowany Jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia i grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 148, poz. 975), wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 181 § 2 k.p.k.