IMG 54

242 • Merkury

Tak się modlił. Wtem Pallas stanęła na jawie, / Mentorowi podobna w głosie i postawie, / I do młodzieńca rzekła uskrzydlone słówko: / «Na przyszłość, Telemachu, nie trwóż, nie drwij główką! [tzn. nie bądź niemądry] / Jeśliś po ojcu dostał moc i serce dzielne, / Którymi słowa i czyny siał on nieśmiertelne, / Tedy podróż ta dla cię nie będzie daremną...**" (pieśń II, ww. 229-242, przeł. L. Sie-mieński, oprać. J. Łanowski). Imię jego stało się synonimem doświadczonego wychowawcy, mądrego doradcy, ale również określeniem człowieka lubiącego prawić morały. Przymiotnik .mentorski” oznacza (dokuczliwie) moralizatorski. Patrz także Penelopa.

Merkury (gr. -»Hermes), rzymski bóg handlu i płynącego z niego zysku. Był synem boga nieba - Caelusa (gr. -* Uranosa); według innej opowieści synem Mai i —> Jowisza. Przypisywano mu ojcostwo —»Larów, opiekunów dróg (Lares Compitales) oraz -»Euandrosa. Jego imię, zawierające rdzeń rzeczownika *merx' - ‘towar’ i czasownik ‘mercare’- ‘handlować’ wyznaczało funkcję boga -opiekuna handlu. WVw. p.n.e., kiedy w Rzymie nastąpił rozwój handlu, zbudowano mu świątynię w pobliżu Cir-cus Maximus. Poświęcono M. także źródło płynące na zboczu wzgórza Caelius (przy Porta Capena); woda z tego źródła miała chronić przede wszystkim przed oszustwem. 15 maja (w idy majowe), podczas uroczystości ku czci M., kupcy i handlarze wodą ze świętego źródła kropili siebie i swój towar. W komedii Plauta Amfitrion M. pełni rolę pomocnika -»Jowisza w jego miłosnych działaniach. Przypisywano mu także znajomość astrologii. Przedstawiano go jako uśmiechniętego młodzieńca, z laską herolda (-> kaduceusz), w kapeluszu z szerokim rondem, noszącego skrzydlate sandały. Po hellenizacji bogów rzymskich bóg ten był utożsamiany z greckim Hermesem, przejął więc jego atrybuty i związane z nim mity. Już w starożytności nazwano jego imieniem planetę znajdującą się najbliżej Słońca. Patrz także Kabirowie, Kar-menta.

Merope,¹ córka -> Ojnopiona, w której zakochał się słynny myśliwy -»Orion. Ojciec jej, przeciwny temu małżeństwu, oślepił Oriona.² M. nazywała się także córka —»Heliosa i -> Klimeny (-> heliady).³ Inna M. to córka —»Pandare-osa.⁴ Jedna z -> Plejad również nosiła imię M. Patrz także Edyp, Glaukos, Lajos, Polybos, Syzyf, Tersandros. Merops, ¹ sławny wieszczek grecki, ojciec —> Adrastosa i Amfiosa, którzy mimo ostrzeżeń ojca wzięli udział w woj-

Metys • 243

nie trojańskiej i zginęli z rąk —»Diomedesa. ²M. to także król Etiopów, którego niewierną żoną była —» Klimena, matka —> Faetona (syna —> Heliosa). Patrz także Ajsakos, Pandareos.

Mesenia, Messenia, górzysty kraj, który leżał w ptd.-zach. części Peloponezu. Najstarsza historia M. należy do mitologii. Syn Leleksa Polikaon poślubił Messenę, córkę Trio-pasa, i jej imieniem nazwał kraj. Kiedy Spadanie zamierzali podbić Peloponez, Meseńczycy brali udział w trzech wojnach zwanych meseńskimi (od poł. VIII do V w. p.n.e.). Niepodległość ogłosił dopiero Epaminondas (po zwycięstwie nad Spartą pod Leuktrami w 371 p.n.e.). Do roku 146 p.n.e. M. zachowała swą niezależność, po czym stała się częścią rzymskiej prowincji Achai.

Messene, greckie miasto, które —> Herakles oddał w zarząd powierniczy —> Nestorowi i jego potomkom. Nestor jako pierwszy człowiek ślubował na Heraklesa.

Metamorfozy (Przemiany), 15 ksiąg. Mitologiczny poemat Owidiusza, który powstał w latach 2-8 n.e. We Wstępie poeta podaje cel utworu i objaśnia jego kompozycję. W M. autor przedstawił ok. 250 mitów grecko-rzymskich mówiących o przemianach bogów, herosów, ludzi i zwierząt, których dokonują bogowie. Poszczególne księgi poematu (ułożone chronologicznie) zawierają następującą treść: ks. I-V obejmują dzieje mityczne (poczynając od stworzenia świata z chaosu do czasów —»Kadmosa i -> Perseusza), ks. Vl-X to mity epoki Heraklesa, ks. XI-XV zawierają mity trojańskie i italsko-rzymskie, które wkraczają częściowo już w epokę historyczną. W M. wzorował się Owidiusz na utworach poetów aleksandryjskich, którzy wyznaczyli mitowi bardzo ważną funkcję w kompozycji dzieła, ale również czerpał wzory z poezji rzymskiej i korzystał z kompendiów mitologicznych znanych mu ze szkoły, świat poetycki Owidiusza ma dwa wymiary: fantastyczny i realistyczny; dominują w nim uczucia i namiętności tak boskie, jak i ludzkie. Na pierwszy plan wysuwa się jednak miłość. W literaturze rzymskiej i europejskiej dzieło to, ze względu na swoją oryginalność, zajmuje wyjątkowe miejsce. Kilkakrotnie je tłumaczono (fragmentaryczny lub kompletny przekład, np. Owidiusz, Metamorfozy, T. I, II, przeł. A. Kamieńska, oprać. S. Stabryta, Wrocław 2004).

Metys, Metyda ('roztropność'), córka -» tytana -»Okeano-sa i -> Tethys. Pomogła —> Zeusowi uwolnić rodzeństwo połknięte przez ojca —> Kronosa, obawiającego się, że