ludowosc11

LUDOWOŚĆ 525

znakomicie trafiając \\ mekzność ludowej pieśni. Walory ich obu łączyła M. Konopnicka zespalając humanitaryzm wobec ludu (Wolny najmita, Jaś nie doczekał) i łatwą śpiewność strofy (A jak poszedł król na wojnę). Przykład twórczości Lenartowicza i Konopnickiej stal się nawet wzorcem poetyckim dla tzw. samorodnej twórczości chłopskiej, często naśladującej rytmikę ich wierszy.

Krzywda i niedola ludu, tak wyeksponowane w Ucz. Dziadów, zapoczątkowany Rybką wątek panicza i dziewczyny, wizja zmamowanch talentów ludu stały się elementami obrazu chłopa w literaturze. Malowano je też i pędzlem; po rysunkach ]. P. Norblina i M. Płońskiego F. Smuglewicz dal początek malarstwu rodzajowemu o motywach chłopskich. P. Michałowski i A. Kotsis jako pierwsi portretowali wieśniaków, J. F. Piwarski zaprezentował (1855-1859) chłopa dostatniego, pełnego werwy. W przeciwieństwie do niego sarkastyczna była twórczość F. Kostrzews-kiego i ]. Szermentowskiego. Najwybitniejszy między nimi | Chełmoński łączył realizm z nutką poezji (Babie lalo, Jesień, Bociany), przed nim Trumna chłopska A. Gierymskiego mogła korespondować z chłopskimi nowelami Sienkiewicza, Prusa czy Żeromskiego. Wieś wychowała J, Fałata, wieś portretował S. Masłowski i A. Kędzierski, „bajecznie kolorową" ukazywał ją W. Tetmajer i W. Wodzinowski, aż F. Ruszczyć zaprezentował Ziemię, zderzając znikomość mrówczego oracza z przytłaczającym ogromem wszechświata. Ale najciekawsze, głęboko wmyślone w sens folkloru było malarstwo J. Malczewskiego (serie Bajki, 1902, i Rusałki, 1887-1888, Zalrule studnie, 1905-1906).

Pod koniec wieku kariera pisarska stanie się udziałem chłopów z pochodzenia - J. Kasprowicza i W. Orkana, a wątek panicza i dziewczyny znajdzie zakończenie w artystycznych mezaliansach Wyspiańskiego z Teofilą Spytkówną, W. Tetmajera z Anną Mikolajczykówną i L. Rydla z jej siostrą Jadwigą (20 XI 1900). Data jest ważna o tyle, iż ożenek został utrwalony w Weselu Wyspiańskiego, utworze, który stanowi syntezę ludowości, łącząc realny obrzęd chłopski, postacie, język i scenerię z narodowymi symbolami racławickich kos, Stańczyka, Wemyhory, Szelf i z własną artysty ideowo-symboliczną wizją daremności starań o sojusz z ludem dla sukcesu narodowej sprawy. Ten dramat jest podsumowaniem polskiej ludowości XIX w., filmowi zaś adaptacja A. Wajdy jego fascynującą rewizją i zamknięciem.

Lii: Dtitje folklorystyki polskiej, red, H. Kapcluś i J. Krzyżanowski, (, 1, 1970; F. Ziejka: W hfgu mitów polskich, 1977, /hu