ludowosc8

522 -UUI/WUR

wcujiytr/fty. stanowiącą duszę pieśni, mysh i uczucia ożywiające naród tmz od wieków, np. Rej i Kochanowski, Karpiński ilp., nie mówiąc o współczesnych genialnych wieszczach naszych i artystach, jakimi są np. S/open ilp"

Konsekwencją przyjęcia materiałów ludowych za źródła wiadomości o dziejach narodu oraz poetyckiej inspiracji były historycznoliterackie badania folkloru. Począwszy od Rym dziejów piśmiennictwa polskiego (18)6) L, Łukaszewicza, M. Wiszniewski w Historii literatury polskiej (1840) oraz naśladujący go Wójcicki (Historia literatury polskiej w zarysach, 1845—1846) zakładali istnienie zagubionej poezji ludowej wzmiankowanej przez średniowiecznych kronikarzy, a traktu* jąc owoczesne pieśni ludu jako świadectwo dawnoki, początki piśmiennictwa polskiego, pierwszy jego zalążek widzieli w gminnych śpiewach i podani ach. Stąd do historycznoliterackiego wykładu weszło omówienie zbiorów folklorystycznych i analiza ich materiałów, począwszy od... Rękopisu królodn orskiego.

Korzystnie wyróżniał się na tym tle W. A. Maciejowski, wprawdzie leź Hanką zauroczony, lecz rozsądnie analizujący repertuar ludu. Maciejowski dostrzega! zmienności w pieśniach ludu, nawarstwianie się w nich przeróżnych wpływów, co uniemożliwia przyjmowanie ich za miarodajne i pomnikowe zabytki kultury. Ponadto formułował on żywy do dziś pogląd o przenikaniu literatury ustnej do pisanej i na odwrót, a porównując poezję ludu polskiego z serbską i ukraińską, naszą znajdował uboższą. „Nowsza cywilizacja", jak oględnie mówił o chrześcijaństwie, zniszczyła pieśni obrzędowe, a brak udziału ludu w życiu politycznym nie dał mu okazji do tworzenia śpiewów historycznych. Mimo to, pocieszał Maciejowski, „mieliśmy i mamy zaród do wielkiej poezji rodzinnej”. Poglądy swe podsumował na kartach Piśmiennictwa polskiego od czasów najdawniejszych aż do r. 1830, które (1851-1852) doprowadził, niestety, tylko do w. XVII. I dopiero w 33 lata później na Zjeździe historycznoliterackim im. J. Kochanowskiego (28-30 V 1884)

P. Chmielowski w sposób do dziś obowiązujący odpowiedział na pytanie Jak należy traktować utwory poezji ludowej w historii literatury polskie/!

Wcześniej (Studia literackie, 1842) 11. Kraszewski zajął się podaniami gminu, oponując przeciw nazbyt swobodnej praktyce ich popularyzatora Wójcickiego. Według Kraszewskiego tekst winien być wiernie zapisany, a następnie rozpatrzony i oceniony pod względem naukowo-historycznym, poetyczno-artystycznym i filozoficznym. Dopiero wtedy „wynijdzic na jaw" charakter prozy ludu, natomiast „odrywać podania pojedyncze i obrabiać je oddzielając od wszystkiego, co ich urodzeniu towarzyszyło, jest to koniecznie chcieć je osłabiać i niezrozumiałymi czynić”.

Na temat prozy ludowej wypowiadał się też m. in. w Piśmiennictwie polskim w zarysie (1845)

E. Dembowski. Jego poglądy były bliskie pracom Maciejowskiego i sprowadzały się do postulatów komparatystycznego badania folkloru, a gruntowały się na przekonaniu o zmienności, przekształcaniu repertuaru ludowego i braku pewności co do jego archaicznej dawności. I chociaż Dembowski sam przyznawał się do umiłowania Ludu i uznając za „święty i olbrzymi wyraz” pisał go z dużej litery, choć z entuzjazmem mówił o pieśniach, których odszukiwanie „rozbudzało miłość ku ludowi", obiektywnie stwierdzał, że dla badacza dziejów „pieśni i podania są zupełnie bezużyteczne, bo nie będąc źródłem pewnym, mogą dostarczyć tła do fantazji, lecz nie rzeczy uzasadnionej umiejętnie, pewnej, jaką powinna być każda historia”.

Najwięcej wątpliwości do folkloru zgłosił Berwiński, uzupełniając opinie Maciejowskiego, Kraszewskiego i Dembowskiego konstatacjami „o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych" opublikowanymi w r. 1854 pod tytułem Stadia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, a wznowionymi w r. 1862 dla większej poczytnoscr jako Studia o gusłach... Była to książka apostaty. Berwiński, gorący rzecznik ludu nawiązujący do jego twórczości w swej praktyce poetyckiej, w Studiach dokonał odwrotu, wycofał się ze swych entuzjastycznych poglądów na literaturę ludową, dając wyraźnie odczuć polityczny aspekt zmiany stanowiska. Wśród łatwych do rozszyfrowania domyślników Berwiński pozwalał zrozumieć, iż r. 1846 był dla niego ogniową próbą romantycznej wiary w rozsądek i siłę ludu. Skończyło się bolesnym rozczarowaniem, lud nie stał się „pierwiastkiem ożywczym" społeczeństwa. Poeta starał się przeto znaleźć odpowiedź na pytanie, „co na kształcenie się wyobrażeń ludu od najdawniejszych czasów wpływ pewien wywierać mogło i musiało”, a odpowiedź dał na końcu książki: „że lud jest zawdy taki, jakim go mieć chcą księża, szlachta i rządy krajowe". Stąd zdanie, którym zamknął Studia:

Jak go sobie wychowamy, takim będzie lud nasz i literatura jego taka, jakie wychowanie!".

Do tego wniosku doprowadził Berwińskiego nie tylko udział ludu w rabacji galicyjskiej, lecz także inspirowana książką W. Solda na Geschichle der Hexenprozesse analiza bogatego i porównawczo traktowanego materiału o gusłach i zabobonach. Stwierdzenia ostateczne były zaś jak najdalsze od obiegowych poglądów romantycznych, Berwiński zakwestionował rdzenność ludowej tradycji i dowiódł, że została ona naniesiona skutkiem wpływów Kościoła i warstw wyższych.