new 6

- 200 -

Kie ogólnie oddzielają producentów od konsumentów, prowadzą również do powstawania rozłamu między doświadczeniem zwykłym, a estetycznym. W rezultacie szczytowym wynikiem tego stanu rzeczy, przyjmowanego jako całkowicie normalny, są takie filozofie sztuki, które przenosząc ją w rejony nie zamieszkane przez ludzi, podkreślają w 3posób wykraczający poza granice rozsądku, czysto kontemplacyjny charakter spraw estetycznych. Do tego dołącza się pomieszanie wartości, które jeszcze bardziej uwypukla ten rozłam. Tak więc sprawy uboczne, Jak przyjemność kolekcjonowania, wystawiania, posiadania i popisywania się, stają się namiastką wartości estetycznych. Wpływa to również na krytykę. Szeroki poklask zyskują pełne zachwytów oceny i wychwalanie transcendentnego piękna sztuki, w których folgują sobie teoretycy estetyki, nie zwracając przy tym bacznej uwagi na zdolność do konkretnej percepcji estetycznej.

Nie jest moim zadaniem zajmowanie się na tym miejscu ekonomicznym podejściem do zagadnień historii sztuki, ani tym bardziej nie zamierzam udowadniać, że warunki ekonomiczne wywierają zawsze lub bezpośrednio istotny wpływ na percepcję poszczególnych dzieł sztuki i rodzaj zadowolenia, jaki one dają, albo nawet na ich interpretację. Chcę natomiast podkreślić, że teorie, które izolują sztukę oraz sądy o sztuce przez uznawanie ich za dziedzinę odrębną, oderwaną od innych przejawów doświadczenia, nie wiążą się w sposób istotny z przed miotem, jakim się zajmują, lecz powstały pod wpływem określonych warunków zewnętrznych. Przez swe ścisłe związki z istniejącymi instytucjami, obyczajami i przyzwyczajeniami waruh-ki owe działają tym skuteczniej, im bardziej są nieuświadomione. Dlatego teoretycy przyjmują, że tkwią one w samej istocie rzeczy. Ich oddziaływanie nie ogranicza się jednak do samej teorii. Jak już zaznaczyłem, wpływają one wyraźnie na samą praktykę życia, odtrącając doświadczenia estetyczne, będące koniecznym składnikiem szczęścia, lub sprowadzając je do poziomu zastępczych, krótkotrwałych przyjemnych podnieceń.

- 201

Nawet czytelnikowi krytycznie nastawionemu do tego, co zostało tu powiedziane, powyższe stwierdzenia mogą być przydatne w sprecyzowaniu samego zagadnienia: jak odzyskać bliski związek _dp.a.vciftdcz.eń estetycznych ze zwyczajnymi przeja-wami życia. Ani wygłaszanie zaraz na wstępie hymnów pochwal-

^ch~na~cżeść sztuki, ani zajmowanie 3ię od razu wielkimi, powszechnie uznawanymi dziełami sztuki nie sprzyjałyby zrozumieniu samej sztuki i jej roli w cywilizacji. Do zrozumienia, które stara się osiągnąć teoria, dotrzemy drogą okrężną, przez zwrócenie się z powrotem do tego, co 'powszechne, powszednie i przeciętne, aby w ten sposób dotrzeć do estetycznych jakości zawartych w zwykłym doświadczeniu. Uznane dzieła sztuki mogą stać się punktem wyjścia i uzasadnieniem teorii albo dopiero po uprzednim ustaleniu podziałów w obrębie estetyki, albo jeśli wyizoluje się je i wywyższy ponad otoczenie, miast uznać, że są uroczystym i przyjętym sposobem wyrażania spraw zwykłego doświadczenia. Nawet całkiem prymitywne doświadczenie, o ile jest rzeczywiście autentyczne, będzie bardziej przydatne jako klucz do zrozumienia istotnej natury doświadczenia estetycznego aniżeli przedmiot już wyodrębniony przez doświadczenia innego rodzaju. Idąc tym śladem możemy dowiedzieć się, jak powstaje dzieło sztuki i jak uwypukla ono to wszystko, co szczególnie cenne w rzeczach sprawiających nam radość na co dzień. Zobaczymy wówczas, jak dzieło sztuki wyłania się z codzienności, jeśli w pełni wyraża znaczenia tych spraw powszednich, podobnie jak w odpowiednim procesie chemicznym ze smoły powstają czyste barwniki

Istnieje wiele tśorii o sztuce, więc propozycja jeszcze jednej filozofii estetyki może być uzasadniona tylko o tyle, o ile będzie ona wynikać z całkiem nowego podejścia. Różne kombinacje i permutacje elementów już istniejących teorii nie nastręczałyby nikomu większych trudności. Wydaje mi się jednak, że niedomaganiem dawniejszych teorii jest to, iż opierały się one na z góry ustalonych podziałach lub pojmowały sztukę w sposób tak uduchowiony, że zatracał się jej związek