Obraz1 (5)

k

oźćbą dogłębnego poznania zjawisk i procesów, których dotychczasowe nadania, prowadzone głównie w ramach geografii gospodarczej, nie są w stanie wyjaśnić lub też wyjaśniają w sposób niepełny. Ten wzrost zainteresowania noże być także powodowany upodmiotowianiem się wielu relacji społecznych la różnych szczeblach organizacji przestrzeni.

Pamiętać jednak trzeba, że przedmiot i zakres geografii politycznej spotykają ^ często z krytyką z uwagi na treści, które w sobie zawierają. Uznaje łje albo za zbyt rozległe, albo też za zbyt ograniczone. Intencją krytyki też ukazanie, że geografia polityczna nic ma w rzeczywistości własnego <ola badań, że nie ukształtowała własnej metodologii badawczej. Podkreśla się vięc, że treści, które ten kierunek geografii zawiera, są czerpane z różnych v<h dziedzin nauk geograficznych (historii geografii, geografii historycznej, cznej, gospodarczej, wojskowej), a także innych dyscyplin naukowych — olitycznych, ekonomicznych, prawnych, historycznych, społecznych i in. L łysku sja z tego rodzaju poglądami wydaje się być jednak mafo inspirująca. Niezależnie bowiem od istniejącego zakresu i poziomu badań oraz charakteru publikowanych prac — bardzo zresztą licznych — z dziedziny zwanej geografią polityczną, nic ulega wątpliwości, iż istnieje rozległa sfera zagadnień i tematów znajdująca się w zasięgu zainteresowań nauk geograficznych, które nie mieszczą się w innych jej kierunkach badawczych. Grupują się one natomiast w pewien zespół czy nawet zespoły problemowe, których wspólną cechą jest przewaga rozpatrywanych elementów politycznych, przy czym dotyczą analizy organizacji prześt)żeni społeczno-gospodarczej oraz zasad i kierunków jej formowania się.

Przedmiot geografii politycznej. Próba ścisłego, jednoznacznego określenia zakresu, którym zajmuje się, a tym bardziej, którym powinna zajmować się geografia polityczna, jest sprawą trudną, jeśli nie wręcz niemożliwą. Zresztą podobne stwierdzenie odnieść można nie tylko do tej dyscypliny. Podobnie k we wszystkich innych dziedzinach wiedzy, podział formalny nie przesądza lii czy też nieistnieniu danego kierunku badawczego. Sprawą decydującą idlowe sformułowanie tematu, określenie jego zakresu i przedmiotu eiszność wyciąganych wniosków. Pewne znaczenie ma także zapotrzebo-ileczne na daną tematykę, aczkolwiek takie zapotrzebowanie może ć wnież wytworzone dzięki podjęciu badań danego problemu. Jeśli :i geografię polityczną, można określić zagadnienia, które są bez viękfzy dyskusji uznawane za przedmiot jej zainteresowań. Są to: historia rozwujcej gałęzi geografii, mapa polityczna świata i jej przekształcenia, głożengeograficzne państwa, problemy granic i sąsiedztwa, problemy związane z^Bkjsyacją państw (według różnych zresztą kryteriów), stosunki między państwami, niektóre wewnętrzne problemy polityczne państwa (na przykład tzw. geografia wyborcza), wreszcie wiele zagadnień z zakresu demografii |i gospodarki itp. Poza tym w pracach z zakresu geografii politycznej uwzględnia ię liczne inne problemy, np. z pogranicza polityki i gospodarki, polityki zagadnień społecznych, które wiążą się mniej lub bardziej z kwestiami otyczącymi organizacji przestrzeni i jej ewolucji. Mogą one jednak stanowić

także przedmiot zainteresowania innych dziedzin geografii czy innych dyscyplin naukowych.

Uznanie ze strony tych innych dziedzin czy dyscyplin stanowi Lak że w dużej mierze o merytorycznej wartości oraz użyteczności poszczególnych opracowań składających się na dany kierunek badań, może być także istotnym kryterium jego oceny. Zakres poruszonych tematów zależy często od indywidualności danego autora, zasięgu jego zainteresowań, temperamentu badawczego. Zresztą sięganie do dyscyplin pokrewnych, jeśli tylko ma uzasadnienie merytoryczne i pomaga osiągnąć rezultaty na odpowiednim poziomie naukowym nie może podlegać krytyce. Jest przecież sprawą uznaną, iż najbardziej interesujące i wartościowe wyniki badań uzyskuje się właśnie na pograniczu różnych dziedzin wiedzy. Niezmienny pozostaje jedynie obowiązek zachowania rygorów naukowych podejmowanego opracowania.

Na charakterze badań z zakresu geografii politycznej (i nie tylko jej) w znacznej mierze zaciążyło, jak to się niekiedy podkreśla¹, w sensie ograniczającym, dotychczasowe ukierunkowanie kształcenia geografów'. Chodzi mianowicie o to, że główną uwagę koncentrowano przeważnie i nadal jeszcze często koncentruje się, na badaniu, i udowadnianiu „szczególnych cech” lub „wyjątkowości” zjawisk przestrzennych czy regionów będących przedmiotem danej analizy. W rezultacie geograf w mniejszym na ogół stopniu jest przygotowany, a także często mniej interesuje się badaniem ogólniejszych, bardziej uniwersalnych prawidłowości kształtujących organizację przestrzeni i wpływających na jej przemiany. Nie mając własnego, wystarczająco rozwiniętego warsztatu badawczego do prowadzenia takich studiów, geograf podejmujący tego rodzaju zadania zmuszony jest często do sięgania po naświetlenia czy ujęcia teoretyczne właśnie do dziedzin sąsiednich czy pokrewnych. Pewnym utrudnieniem w podejmowaniu tematów ogólniejszych może tu być nazbyt dosłowne traktowanie powiązań występujących między problematyką społeczną czy gospodarczą a problematyką środowiska naturalnego.

Jeśli powyższa ocena ma jakieś elementy słuszności, w takim razie można również wytłumaczyć wiele zastrzeżeń kierowanych wobec opracowań z zakresu geografii politycznej. Skrajny przypadek, którym jest geopolityka, też w jakiejś mierze potwierdza tę prawidłowość oraz stanowi przestrogę. Do wspomnianych ograniczeń, wpływających na charakter opracowań z zakresu geografii politycznej, dodać wreszcie trzeba jeszcze jedno: właśnie geografia polityczna, jak żadna chyba inna dziedzina geografii, wymaga prezentowania osobistego stosunku do analizowanych zjawisk i procesów, co powodować musi, naturalną w tym przypadku, dyskusyjność przedstawianych wniosków i tez. Równocześnie jednak jest sprawą oczywistą, że to w wielu przypadkach subiektywne podejście musi zachowywać racjonalne granice i być poddane rygorom naukowym.

299

1

P. Claval, 1969 Essay sur 1’erolutum dc la g eographie kuma mc. Pani; i. Hmdermk, 1975 La gćographie, te saus-dewloppement ei la modernisMion, Revuc Tiers-Monde, t. 16,2, (tluin. polskie w Przegl. Zsgr. I.iicr. Geogr. JGiPZ PAN. z. 1. 1981).