skanuj0027

Finanse publiczne - pojęcie.

Najkrócej definiuje się finanse jako zjawiska i procesy pieniężne. Rozwój finansów publicznych związany jest z rozwojem państwa i potrzeb publicznych.

Już w starożytnym Egipcie prowadzono różne obliczenia obrazujące stan majątku władcy i ponoszone niektóre koszty. W okresie rozkwitu potęgi Aten i Rzymu powstawały liczne inwestycje publiczne takie jak : wodociągi, porty morskie, amfiteatry, czy kanały. Były one finansowane z dochodów własnych monarchy oraz z własności publicznej. Jednak wraz z upadkiem świata antycznego nastąpił rozkład systemu pieniężnego, który spowodował również regres form gospodarstwa publicznego i powrót do naturalnych form gospodarowania. Powstanie systemu feudalnego ograniczyło przywileje władcy. Rozwój miast, handlu i rzemiosła przyczynił się do rozwoju stosunków towarowo-pieniężnych.

Stopniowo, poza ochroną bezpieczeństwa zewnętrznego zaczęto dostrzegać potrzebę pokrywania innych wydatków, co spowodowało konieczność oddzielenia majątku publicznego od majątku panującego. Dostrzeżono również potrzebę sporządzania planów finansowych, które w kolejnych okresach zaczęły przybierać formę budżetów państwa.

Finanse publiczne stały się przedmiotem badań, w^r wyniku których można wyłonić dwa nurty. Pierwszy z nich lansował aktywną (interwencjonistyczną) politykę finansową państwa, drugi natomiast zakładał neutralność finansów publicznych (nurt liberalny).

Do pierwszego nurtu zalicza się przedstawicieli merkantylizmu, kameralistów oraz Johna Maynarda Keynesa.

-    Przedstawiciele merkantylizmu uważali, że podstawowym sposobem bogacenia się państwa jest rozwój rodzimej produkcji, dlatego też popierali rozwńj handlu i przemysłu. W tym celu postulowali:

-    uporządkowanie systemu monetarnego i podatkowego,

-    ochronę rynku krajowego oraz bilansu handlowego poprzez podnoszenie ceł,

-    wprowadzenie podatków pośrednich i majątkowych,

-    zniesienie stanowych przywilejów podatkowych.

Kameraliści przywiązywali duże znaczenie wykorzystywaniu podatków jako instrumentu

- interwencji państwowej. Dlatego zajmowali-się-zagadnieniami systemu podatkowego, zasad.....—

i techniki podatkowej oraz klasyfikacją wydatków publicznych. To kameraliści sformułowali zasadę roczności budżetu, a także wskazali, że tworzenie budżetu powinno być poprzedzone rozpatrzeniem potrzeb państwa i określeniem niezbędnych wydatków, do których należy dostosować dochody. Zwolennikiem państw^ra opiekuńczego „państwa - stróża nocnego” był niemiecki ekonomista A.Wagner. To on jest autorem prawa wzrastających wydatków publicznych, które odegrało znaczącą rolę w doktrynie ekonomicznej i stworzyło podwaliny państwa dobrobytu. Jego koncepcja państwa stała się podstawią rozwoju ubezpieczeń społecznych oraz wzrostu wydatków' socjalnych. Według J.M. Keynesa gospodarka kapitalistyczna funkcjonuje w warunkach braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych oraz bezrobocia. Dlatego też państwo powinno przejść do roli aktywnej przy wykorzystaniu dostępnych środków, tworząc siłę nabywczą, pobudzając koniunkturę, wymagając ekspansję gospodarczą. Oprócz tradycyjnej aktywności banku centralnego należy w szerokim stopniu wykorzystywać budżet państwa jako narzędzie aktywnej interwencji w kształtowaniu procesów ekonomicznych. Uzasadniony jest deficyt budżetowy i powiększające się zadłużenie państwń, jeżeli finansują one wydatki na prowadzenie robót publicznych w wyniku czego następuje zmniejszenie bezrobocia i zwiększenie globalnego popytu, co w efekcie przekłada się na wzrost produkcji.

Dla nurtu liberalnego szczególne znaczenie miała praca Adama Smitha „Wprowadzenie do natury i przyczyn bogactwa narodów”. W publikacji tej generalną tezą było ograniczenie do