Obrazek16 (2)

P Rybicki

263

262

ropejskich. Zazwyczaj krewni ci utrzymują między sobą pewne stosunki, jednak nąjczęścięj o wspólni ścl grupowej nie może już być mowy. Ażeby bowiem istniała grupa społeczna, nie wystarcza pewna sieć stosunków w obrębie danego zbioru ludzi, lecz nadto musi być jeszcze pewne wspólne ustosunkowiffHR się wszystkich do ich związku jako osobnęj całości. Niekiedy ustosunkowanie takie znajduje wyraz y wspólnym odniesieniu się wszystkich do jednej osoby, tald charakter ma w rodzinie typu patriarchat i nogo stosunek wszystkich członków grupy do głowy rodziny. W innych przypadkach dobitniąj występy. ■ je wspólne ustosunkowanie wszystkich do rzeczy stanowiących własność grupy, lub też do szczególnie jej właściwych innych wartości. Jakikolwiek zresztą jest wyraz tego ustosunkowania - grupa istnieje \ dopiero wtedy, gdy zbiór ludzi nie tylko łączą luźne poszczególne stosunki, lecz gdy sami uczestnlejf 1 zbioru czują i ujmują się w zakresie tych stosunków jako odrębna całość.

Uświadomiona tak przez członków zbioru grupa przedstawia osobną jedność w święcie ludzkich działań Toteż istnienie grupy uwydatnia się przede wszystkim w aktach i czynach, których pod względem ich znaczenia nie odnosimy do poszczególnych (chociażby wszystkich nawet) jednostek należą- ] cych do grupy, lecz do niej samej jako do osobnego podmiotu działania. Oczywiście wypada tu tylko pilnie odróżniać działanie grupy od takich samych czy podobnych czynności, wykonywanych przez członków grupy. Jeżeli na wsi w porze żniw wszyscy lub przeważąjąca liczba mieszkańców spieszy na pole i tam oddaje się pracy żniwiarskiej, jest to wspólna czynność poszczególnych jednostek, przynależnych do grupy wiejskiej, której jednak nie ma potrzeby uznawać za osobną działalność grupy. Inaczej już rzecz się przedstawia, kiedy mieszkańcy wsi zgromadzą się na wspólne zebranie i tam łącznie podejmą jakąś uchwalę lub gromadzkie postanowienie. Uchwala taka nie da się odnieść do poszczególnych ludzi i nie ma w ogóle znaczenia, jeśli nie uznamy trwałego lub przejściowego zespolenia pewnej liczby jednostek w osobną jedność grupy społecznej. Rada rodzinna, która na swych zebraniach rozważa i rozstrzyga obchodzące całość rodziny sprawy, każde stowarzyszenie podejmujące własne postanowienia i uchwały, państwo, określąjące swój stosunek do własnych obywateli lub do innych grup państwowych, dają nam powszechnie znane przykłady działalności grupy. W niektórych ugrupowaniach, zwłaszcza liczebnie niewielkich, w czynnościach grupy uczestniczą zazwycząj wszyscy jej członkowie. W grupach o wielkiej liczebności natomiast czynności grupy bywąją często spełniane przez jej przedstawicieli czy funkcjonariuszy i przybierają niekiedy przy tym charakter działań dokonywanych przez jednostki Lecz oceniając te działania, rozumiemy, że jednostki, które je spelniąją, reprezentują grupę i że czynności ich o tyle mają znaczenie, o ile uważane są za właściwy wyraz stanowiska grupy.

Jedną z najważniejszych czynności grupy jest stanowienie norm postępowania, które mają obowiązywać członków ugrupowania. Ta czynność odgrywa wielką rolę-, zwłaszcza w grupach długotrwałych. Są natomiast inne grupy, w których działanie grupowe przybiera charakter całkiem odmienny, pozanormatywnych i spontanicznych wystąpień. Tak dżuda tłum rewolucyjny, który zdobywa więzienie lub niszczy pałac władcy. Kiedy w kole towarzyskim zespolonym wspólnością nastroju i warunków wytwarza się to, co nazywamy zabawą, widzimy w tym także czynność grupy, chociaż tutaj granica między działaniami jednostek a działaniem zbiorowości społecznej wydąje się trudniej uchwytna. Ogólnie można określić jako czynność grupy to wszystko, co nie ma piętna czynu indywidualnego spełnianego przez jednostkę, a co nie jest także tylko szeregiem podobnych działań indywidualnych. Innymi słowy, jest czynnością grupy to, co ma charakter jednego i pozaindywidualnego działania.

Jednolite wystąpienia grupy, działania, których ona dokonuje, atmosfera, którą tworzy, sprawują, że grupę jako osobną całość ujmują nie tylko przynależne do niej jednostki, lecz także poza nią stojący osobnicy i ugrupowania, o ile tylko stykąją się z jej działalnością. Działacz polityczny, który ma do czynienia z obcą sobie partią (polityczną, może pozostawać w różnym stosunku do poszczególnych jąj członków', niemniej działanie swoje polityczne stosuje do partii jako do całości odrębnęj i jednej. Nauczyciel, który podejmuje pracę w klasie szkolnej, liczy się nie tylko z szeregiem jednostek, lecz przede wszystkim z już wytworzoną całością danego sobie zespołu uczniów. Tym bardziej w stosunku grupy npodslawowych zagadnień grupy społeczne]

p grupy - dwu plemion, dwu miast, dwu stowarzyszeń - każde ugrupowanie nie zwraca się poszczę* pinie do szeregu jednostek, należących do drugiej zbiorowości, lecz ujmuje tę zbiorowość jako jed-pść w swoim postępowaniu i działaniu. Jako takie jedności grupy przeciwdziałają sobie i zwalczają jię, albo też współdziałają ze sobą i łączą się w nowe ugrupowania społeczne.

[Charakter grupy

Wyróżniliśmy w pojęciu grupy (zgodnie z przeważnie ustalonymi w socjologii pojęciami) trzy elementy:

») element zbioru ludzkiego, b) element stosunku (-ów) społecznego (*nych) łączącego (*cych) uczestników zbioru, c) uświadomioną sobie przez uczestników zbioru jedność grupy, która wyraża się w grupowych czynnościach o pozaindywidualnym charakterze. Za pomocą tych elementów określone pojęte grupy jest bardzo rozległe. W jego zakresie mieści się tak dobrze ród, plemię, naród, jak gmina nyinaniowa, towarzystwo naukowe, klasa szkolna, tłum rewolucyjny - słowem wszelka zbiorowość (jpołeczna, mata czy wielka, jaką można tylko spotkać w życiu. Używąjąc też pojęcia grupy, socjologia nie przesądza w niczym bliższych cech danej zbiorowości i celowo posługuje się pojęciem nąjszer-szym, obejmującym wszelkie zbiorowości życia społecznego.

;• j ■ Każdy z trzech elementów wymienionych ma dla teorii grup społecznych doniosłe znaczenie. Kwe-[ stia zbioru jako niezbędnego substratu zjawiska społecznego jest bardzo ważna; przy tym zbiór ozna-i esa mnogość osobników, która może, lecz nie musi być przestrzennie wydzielona od innych osobników ntbiorów. To, że zbiory, które dzięki powstałym układom stosunków społecznych oraz wytworzonemu noczuciu jedności stąją się grupami, mogą być bardzo różne, łatwo uchwycić; chociażby olbrzymie Różnice w liczebności zbiorów nasuwają się nam w jakimkolwiek zestawieniu grup społecznych. Zna* loenie tej różności zbiorów uwydatnia się atoli dopiero w związku z ujęciami klasyfikacyjnymi i dalszymi zagadnieniami teorii grup społecznych.

Co do dwu dalszych elementów - stosunku społecznego i odrębnęj jedności grupy - są one obydwa ila określenia grupy równie zasadnicze i charakterystyczne, jakkolwiek ich przejawy nie w każdej rpupie występują z jednakową wyrazistością. Na ugrupowaniach liczebnie mniejszych wyciskają częstokroć piętno przede wszystkim bezpośrednie stosunki członków między sobą. Jednolity zaś charakter grupy wyraża się niekiedy raczej w jej atmosferze i wynikających z doboru indywidualności rysach (postawy duchowej, aniżeli w ściśle określonych wystawieniach. Przeciwnie, w grupach liczebnie wiel-kich dzięki działaniom przez nie spełnianym i posiadanym przez nie szczególnym właściwościom, zbiorowym symbolom, zwierzchnictwu, grupa wyraźnie przedstawia się jako jedność tak swoim członkom, ^ł jpk innym jednostkom i ugrupowaniom. Natomiast bardzo zazwycząj skomplikowana sieć stosunków, fłtóre łączą członków wielkiej grupy, ujawnia się dopiero drogą refleksji i analizy.

I Jakikolwiek jednak element grupy wysuwa się na plan pierwszy w konkretnym przypadku, zagadnienie stosunku społecznego jako właściwego źródła społeczności pozostąje jednym z najbardziej za-ndniczych zagadnień wstępnych we wszelkim rozważaniu grup społecznych, wyprzedząjących problemy klasyfikacji i teorii szczegółowej. Obserwacja potocznego życia społecznego poucza, że stosunki źiędzy ludami tak w grupach, jak i poza ugrupowaniami mogą mieć treść bardzo rozmaitą. Lecz wtaś-ae dlatego nasuwa się pytanie, czy stosunki społeczne, a w szczególności stosunki, dzięld którym ■(różniejsze zbiory ludzi - gromada ludzi na ulicy, mieszkańcy danego terytorium, zbiór jednostek ■pólnego pochodzenia biologicznego - stąją się grupą społeczną, są zawsze tym samym rodząjowo jjnriskiem o specyficznym tylko zabarwieniu treściowym, czy też są różne w różnych przypadkach Ina czym w takim razie ta zasadnicza różność polega.

I Odpowiedź na pytanie tak postawione zdąją się dawać niektóre klasyfikacje grup społecznych. Gdy bnć Maunier w swych Essais sur les groupements sociauz wyróżnia grupy oparte na pokrewień-nie, sąsiedztwie terytorialnym (wspólnocie terytorialnej) i (wspólnej) działalności, jest to jakby po-