P1050209

48 Andrzej Bogusławski [16]

Dla porównania: zdanie

(117)    Jan, który sądzi!, że przegrali konserwatyści, nie żałował tego.

otrzyma parafrazę

(118)    Mężczyzna Jan, który sądził, że przegrali konserwatyści, jest taki, że zdanie „Mężczyzna Jan, który sądził, że przegrali konserwatyści, odczuwał przykrośi na myśl o tym, że przegrali konserwatyści" jest fałszywe o nim.

Parafrazy te prezentują rozczłonkowanie tcmatyczno-rematyczne w ten sposób, by zdać sprawę z faktu, iż w (115) negacja nie obejmuje „bycia mężczyzną”, pozostawiając wszakże otwartą kwestię tego, czy Jan myślał, że konserwatyści ponieśli porażkę (przez objęcie negacją dictum tematycznego który sądził), natomiast w (117) obie rzeczy są przesądzone pozytywnie i wyłączone z zakresu negacji. Inaczej mówiąc, dictum tematyczne T₀ (tematu nadrzędnego) w (115) jest uboższe niż dictum tego samego Tą w (117), bo jest ograniczone wyłącznie do jego „męskości”.

Jak widać z tej analizy, wyróżnienie dictum tematycznego zespolonego nie wprowadza zasadniczo nowych kategorii do obrazu struktury tematyczno-rematycznej. W strukturze tej założone jest tylko przeciwstawienie dictum tematycznego i rematu. możliwość występowania dowolnych zdań w roli tematu oraz możliwość dowolnych członkowań tcmatyczno-rematycznych w dictum tematycznym i remacie dowolnego stopnia. To, cośmy tu nazwali dictum zespolonym w odróżnieniu od innych jego postaci, jest tylko ustabilizowanym środkiem jednej z możliwych repartycji predykatów między aktualne dictum nadrzędne, zdanie stanowiące temat (wraz z jego wewnętrznymi podziałami) itd.; przykładem może być (116) i (118).

Zbierzmy najistotniejsze punkty dotyczące kwestii presupozycji i negacji. Z negacją wiąże się w sposób naturalny przede wszystkim binarny podział tego, czego negacja może dotyczyć, tzn. predykatów, na te, których aktualnie (w konkretnych zdaniach) dotyczy, i te, których aktualnie nie dotyczy. Pojedyncze predykaty zanegowane prawdziwie mają w danym odniesieniu wartość logiczną „fałsz”, te same predykaty bez prawdziwej negacji mają wartość logiczną „prawda”; jeżeli prawdziwa negacja dotyczy kombinacji dwu lub więcej predykatów, co najmniej jeden z nich musi być fałszywy, ale część ich (nawet wszystkie bez jednego) może być prawdziwa. W obrębie zdania może być więcej niż jeden predykat; wśród nich jedne mogą być negowane, inne nie, bez żadnych ograniczeń, poza następującymi: ten sam predykat nie może być użyty bez negacji i z negacją w tym samym odniesieniu przedmiotowym.

Są to praktycznie wszystkie (doskonale znane) właściwości negacji, tego głównego predykatu metajęzykowego (metazdaniowego), a jednocześnie predykatu kluczowego dla całego języka. To, czy negacja wystąpiła przy danym zdaniu albo przy danej grupie predykatów, albo przy tu właśnie użytym pojedynczym predykacie, czy też nie — nie jest właściwością negacji, lecz faktem jej użycia, faktem „mowy”, faktem charakteryzującym mówiących raczej niż język.

Podział elementów zdania na te, które „mogą być prawdziwe niezależnie od przeczenia” (presupozycje), i te, które „mogą być prawdziwe tylko bez przeczenia” (elementy asertywne), jest faktycznie jedynie podziałem na: a) elementy, które nie są aktualnie objęte przeczeniem i które nic byłyby objęte pewnym określonym