P1050200

•10

Andrzej Bogusławski

Wreszcie, nie widać powodu, by atrybutów negacyjnych, właściwych standardowym przykładom presupozycji, odmawiać wyrażeniu pali w zdaniu

(59)    Jan pali i pije. ze względu na

(60)    Jan pali i nie pije.

oraz, naturalnie, wszelkim analogicznym predykacjom.

Omawianym wyżej predykacjom niezależnym przeciwstawiają się predykacje zależne co do wartości logicznej, tzn. takie, że ich wartość logiczna jest ustalona dla obiektu, dla którego jest już ustalona prawdziwość pewnej innej predykacji. Inaczej mówiąc, ustalona jest tu wartość logiczna koniunkcji po uznaniu pierwszego członu za prawdziwy: prawdziwość dalszych członów wjakimkolwiek odniesieniu nie jest interesująca, chodzi jedynie o ich ewentualną prawdziwość łącznie z owym pierwszym członem. Takie uzależnienie wartościowania logicznego występuje w sposób konieczny, jeżeli pewna inna predykacja jest jedynym sposobem wyróżnienia obiektu, do którego podlegające wartościowaniu predykacje mają być odniesione: poza tym każda predykacja może być niezależna w stosunku do każdej innej (z wyłączeniem wyrażeń równoważnych analitycznie).

Otóż obca presupozycjom (zgodnie z teorią, którą tu omawiamy) zmiana wartości logicznej przy prawdziwej negacji dotyczy predykacji zależnych jedynie przy prawdziwości predykacji uzależniającej, która negacji nie podlega i normalnie bywa uważana za presupozycję właśnie; przy fałszywości tej ostatniej wartościowanie owych predykacji zależnych jest po prostu zawieszone. Standardowe podziały zdania na presupozycję i asercję w zwykłych wypadkach odpowiadają temu dokładnie; np. w

(61)    Syn Jana oczernił Piotra.

oczernił Piotra może być uznane za prawdziwe tylko wraz z uznaniem „synostwa" oszczercy wobec Jana, natomiast to ostatnie, standardowa presupozycja, może być zwartościowane w odniesieniu do tej lub innej osoby niezależnie od stosunku do sprawy oszczerstwa (i musi być uznane za prawdziwe, jeżeli ta druga sprawa, tak jak ona jest postawiona w (61), ma być w ogóle rozważana).

Jednakże to rozróżnienie predykacji zależnych i niezależnych uzależniających krzyżuje się w wyraźny sposób z niewątpliwymi właściwościami strukturalnymi tekstu. Tak np. w zdaniu

(62)    Syn Jana je jabłko.

wyraz je jest zależny wobec syn Jana, ale z kolei uzależnia od swej prawdziwości (tzn. od prawdziwości zdania „Syn Jana je coś”) wartościowanie logiczne predykacji jabłko. Z drugiej jednak strony jest on strukturalnie przeciwstawiony zupełnie niedwuznacznie części syn Jana. W obrębie zaś zdania

(63)    Człowiek, który mieszka samotnie w tym domu i hoduje króliki, jest zamiłowań\ m filatelistą.

predykacja hoduje króliki jest tak samo zależna jak oczernił Piotra w (61): nawet jeżeli to zajęcie można komuś prawdz.iwie przypisać, tutaj wyrażenie hoduje króliki musi być ocenione pod względem wartości logicznej tylko w odniesieniu do „samotnego człowieka w tym domu", tzn. tylko wraz z gotową pozytywną oceną wartości