P1050314

f3J_______Struktura iloSciowa tekstu skończonego 1.47

które wynosiły odpowiednio 14 176, 16 227 i 16 511 wyrazów, przy czym w pierw-szynt przypadku słownik był najdłuższy — 1619 wyrazów, a w ostatnim najkrótszy — 1609 wyrazów. Według jednych obliczeń Córka kapitana Puszkina zawiera 4900 różnych wyrazów (Orłów), według innych 4783 (Josselson), a długość tekstu wynosi odpowiednio 28 621 i 29 345 wyrazów.

Oczywiście o tych różnicach nie decydują błędy arytmetyczne, chociaż i te mogą się zdarzyć. lecz zasadnicze trudności związane z niemożnością ścisłego określenia terminu ..wyraz” zarówno w sensie syntagmatycznym (nieokreśloność granic wyrazu w tekście), jak i w sensie paradygmatycznym (nieokreśloność kryteriów identyfikacji). Niekiedy prawidłowa decyzja, np. rozdzielenia lub połączenia wyrazu z partykułą nie, wymaga głębokiego wniknięcia w koncepcję autora tekstu².

Postulując prawo, któremu powinna podlegać struktura leksykalna tekstu, nie możemy stać w dalszym ciągu na pozycji relatywistycznej, zgodnie z którą wszystkie nieabsurdalne określenia terminu „wyraz” posiadają tę samą wartość. Obecnie więc mamy dodatkowe kryterium budowy słownika: jedne decyzje wydzielenia i identyfikacji wyrazów prowadzą do ściślejszego spełnienia prawa, inne nie. Jednakże problem jest bardziej skomplikowany. Decyzje te powinny opierać się również na innych kryteriach, np. zgodności z koncepcją autora. Wreszcie, jak przekonamy się, jednakowo zadowalające przybliżenie do struktury idealnej można osiągnąć przy całkowicie różnych określeniach jednostki słownikowej. Przybliżenie takie w szczególności osiąga się niekiedy zarówno dla wyrazów jak dla form wyrazowych, tzw. słowoform. Jesteśmy dalecy od pełnego rozumienia problemu, ale jest sprawą oczywistą, że do znanych kryteriów ogólnojęzykowych wydzielenia wyrazu można dodać nowe — specyficzne dla danego tekstu.

W dalszej części mówić będziemy często o strukturze tekstu, za każdym razem mając na myśli jeden konkretny sposób dzielenia danego tekstu, ale nie zawsze będziemy go omawiali. Mimo to należy mieć stale na uwadze, że wniosek stwierdzający, czy prawo Zipfa jest spełnione, odnosi się tylko do danego sposobu rozczłonko-wywania tego tekstu.

1.3. Znaczenie pojęcia tekstu zamkniętego można językoznawcy przybliżyć stosując następującą analogię. Jest rzeczą wiadomą, jakie znaczenie mają w fizyce prawa zachowania, np. prawo zachowania energii. Ale oczywiście praktycznie prawo to nie miałoby żadnego znaczenia, gdyby w przyrodzie nie można by ło wydzielić ograniczonych i zamkniętych systemów, w których prawo to byłoby dostatecznie dokładnie spełniane. Dla prawa zachowania energii takim prostym systemem będzie np. oscylator harmoniczny lub, prościej, wahadło. Każdemu momentowi czasu i (lub każdemu położeniu wahadła) odpowiada pewien zapas energii potencjalnej l/(<) i pewna energia kinetyczna K(t), tak że w dowolnym momencie czasu (/(O + K(0 ⁼ const. Opierając się na tym, można napisać równanie różniczkowe, które pozwala określić położenie wahadła w dowolnym momencie czasu (jeżeli zostały zadane warunki początkowe). Jeśliby ten elementarny system fizyczny nie

* W tej chwili nic jest rzeczą istotną, kto dokonuje takiego „wniknięcia" — autor konkordancji Cży wydawca-tekstolog.