P1050311

MICHAIŁ W. A RAPÓW (Moskwa, ZSRR)

STRUKTURA ILOŚCIOWA TEKSTU SKOŃCZONEGO

1.1. W niniejszej pracy będziemy usiłowali uczynić przedmiotem analizy naukowej pojęcie „tekstu skończonego”. Często zupełnie wyraźnie rozumiemy, że tekst przez nas czytany jest nie skończony, że mamy do czynienia z fragmentem jakiegoś większego utworu. Nie mniej wyraźna bywa intuicja kontaminacji, odczucie, że tekst przedstawiony nam jako całość składa się z samodzielnych części, połączonych raczej mechanicznie. Oczywiście że intuicyjne odczucie całości nie jest absolutne. Niekiedy tekst, który uważamy za skończony, wcale nim nie jest, lecz przywykliśmy uważać go za taki. Noce egipskie czy Murzyna Piotra Wielkiego odbiera się zwykle jako fragmenty, natomiast całość Eugeniusza Oniegina nie wzbudza wątpliwości u współczesnego czytelnika Puszkina. Wydaje się, że do tego utworu nie można niczego dodać, mimo że, jak wiadomo, sam Puszkin zamierzał dzieło to kontynuować.

Nie stawiamy sobie za cel wyjaśnić, jakie czynniki wpływają na powstanie wrażenia, że utwór jest skończony. Najprawdopodobniej czynników takich jest wiele. Pragnęlibyśmy zbadać utwór skończony tylko w jednym bardzo wąskim aspekcie — aspekcie jego struktury leksykalnej. To właśnie wąskie podejście pozwoli nam przejść do ścisłych sformułowań ilościowych. Otrzymane prawidłowości ilościowe będą odnosiły się do tekstu zamkniętego — mówiąc obrazowo — tak samo, jak zasada złotego podziału odnosi się do architektury i malarstwa: jej przestrzeganie nie jest ani dostatecznym, ani koniecznym warunkiem wartości estetycznej dzieła, ale po sformułowaniu jej odczuwamy, że dowiedzieliśmy się o tym dziele czegoś ważnego.

Główna myśl niniejszej pracy sprowadza się do tego, że struktura leksykalna tekstów skończonych i w zasadzie tylko takich tekstów podlega prostemu prawu matematycznemu, znanemu pod nazwą prawa Zipfa¹.

Przytoczone wyżej sformułowanie wymaga wyjaśnień. Po pierwsze, powinniśmy odpowiedzieć na pytanie, co rozumiemy przez strukturę leksykalną tekstu. Problemem tym zajmiemy się w 1.2. Po drugie, powinniśmy wyjaśnić, co znaczy sfor-

1

Po raz pierwszy myśl tę sformułował J. K. Orłów /l/, /2/ (wykaz prac, do których tym sposobem odsyłamy, zamieszczono na końcu artykułu), który próbował również jako pierwszy udowodnić tę tezę na materiale empirycznym. W niniejszej pracy myśl ta pojawia się znów u w ramach nieco innego niż wykorzystany przez Orłowa modelu matematycznego oraz w świetle nowych danych eksperymentalnych.

U — Semantyka...