P1050436

Wykładniki intensywności cechy w języku rosyjskim

273

mienie: głuchy = 'który mało (słabo) słyszy', łysy -» 'który ma mało włosów na głowie’. Z tym ostatnim znaczeniem związane są połączenia: on Jest dosyć głuchy, trochę łysy itp. Wykładniki w tej grupie wymienione traktowane są jako ..podwójne negatory", tj. jako wnoszące negację do zdania raz zaprzeczonego: „On zupełnie unos nie bywa = On u nas nic bywa; powiem więcej: nigdy u nas nie bywa”¹². Grupa wykładników absolutno, połnostju, sowsiem, sowierszenno bywa często nazywana wyrazami oznaczającymi pełny stopień cechy¹³. Wyrazy łączące się z wykładnikami tej grupy nie łączą się w zasadzie z wykładnikami grupy bardzo (oczeti)¹⁴.

Do wykładników intensywności nie zaliczamy wyrażeń takich, jak czriezmiemo, sliszkom, izlisznij (Ja źdal sliszkom/czriezmiemo dołgo, eto izlisznieje lubopytstwo) itp., które nierzadko były rozpatrywane w grupie intensyfikatorów¹⁵. Podobnie traktujemy polskie zbytnio, zbyt, za, nadmiernie, których znaczenie można w przybliżeniu określić jako 'więcej niż trzeba’ (np. te buty są dla mnie za duże „większe niż mi są potrzebne”; ja zdał sliszkom dołgo m „dolsze, czem sledowało żdaf’). Przejrzyste semantycznie jest w tej grupie wyrażenie za bardzo (np. ona go za bardzo rozpieszcza, za bardzo go kocha), potwierdzające „inność” semantyczną za w stosunku do przysłówka bardzo.

Usuwamy też wyrażenia równoznaczne z wyrażeniem znaczitielnyj, a więc izriad-nyj, poriadocznyj (i odpowiednie przysłówki), poriadkom, sołidnyj. Słowar' sinonimow russkogo jazyka (red. Jewgienjewa) przypisuje tym wyrażeniom (przymiotnikom) znaczenie 'dowolno bolszoj’; por. przykłady: Sledom za niej powieźli izriadnoje koliczestwo bagaża (Kuprin); Zamiorzszyje i izriadno ustawszyje, my dobralis' w po-siołok... (Simonow); Ja poriadoczno ustal siegodnia; Pietia, poriadkom uże ustawszyj, plolsia za nim (Katajew); Pjesa triebujet solidnych sokraszczenij (Gorki). Oczywiście usuwamy też wyrazy łączące się z comparativem, np. gorazdo/namnogo/znaczitielno wysze itp.

Pomijamy również wykładniki występujące tylko przy nomina personae. Niektóre z nich włączamy do jednej grupy z wyrazami absolutnyj, polnyj. Są to wyrazy stojące przy takich, które, jak można przypuszczać, zawierają w sobie negację, a więc nie dopuszczają „stopniowania semantycznego”, np. krugłyj durak, nabityj durak, splosznoj durak, złodiej (por. absolutnyj durak, sowierszennyj durak, niewieżda itp.). Pozostałe wyrazy łączące się tylko z nomina personae mają własne znaczenie leksykalne inne niż bolszoj, który traktujemy jako przyrzeczownikowy odpowiednik oczen', np. zawziatyj igrok, kartiożnik, prożżonyj plut, otjawlennyj Igun, machrowyj rieakeyonier, zakadycznyj drug i inne.

¹¹ Wierzbicka, Porównanie - gradacja — metafora, s. 133; zob. takie A. Wierzbicka, Dociekania semantyczne, Wrocław 1969, i. 110 n.

" Zob. Krźiikowa, op. cii.; Grzegorczykowa, Funkcje semantyczne...; Aprcsjan, op. cii. Nierzadko wykładniki takie rozpatrywane były jako równorzędne z bardzo; zob. Sza talowa, op. clt.; Lach, op. cii.; Waiiljewa, op. cii.

¹⁴ Połączenia innego rodzaju, np. om Jest całkiem (zupełnie) ładna; on - sowsiem choroszyj parien', sygnalizują, juk się wydaje, polisomicznoić całkiem, sowsiem.

“ W pracy Kriiikowcj są one wydzielone jako tzw. „czriczmicrnaju stiepiert", Grzegorczykowa mówi o zbyt duiym stopniu cechy (sianu).

U — Semantyka..