P1050432

ELŻBIETA JANUS (Warszawa)

WYKŁADNIKI INTENSYWNOŚCI CECHY W JĘZYKU ROSYJSKIM

Przedmiotem rozważań są wykładniki oznaczające wysoki stopień cechy, czyli wykładniki typu bardzo (fos. oczeri^{1 2}), rozpatrywane na materiale współczesnego języka rosyjskiego. Do nich odnosimy termin „intensywność cechy”². Zakładamy przy tym, iż cecha może być wyrażona różnymi częściami mowy, tj. każdym wyrażeniem predykatywnym w odróżnieniu od wyrażenia indeksalnego. Przyjmując takie rozumienie intensywności cechy, chcemy odróżnić stopniowanie relacyjne (gramatyczne formy stopnia) od nierelacyjnego, zaś w tej ostatniej grupie chcemy oddzielić wysoki stopień, mający swoje wykładniki formalne, od pozostałych³.

Zasadnicze rozróżnienie wstępne dotyczy odgraniczenia wyrażeń oznaczających cechy binarne, niestopniowalne od wyrażeń oznaczających cechy stopniowalne, a więc odgraniczenia wyrażeń typu drewniany, całkowity, goły od miły, wysoki itp. W zakres rozważań wchodzi ta ostatnia grupa, gdyż tylko te wyrażenia mogą łączyć się z wykładnikami typu bardzo.

Znaczenie wysokiego stopnia cechy powierzchniowo bywa wyrażane rozmaicie. Sens ten mają formy przymiotnikowe e!ativu (np. Pogoda czudiesniejszaja), upatruje się go w niektórych przedrostkowych formach słowotwórczych (archikonsierwatiw-nyj, swierchumnyj, ułtraradikałnyj, ra:\viesiolyj; przebogaty, przemiły, super doskonały, ultrakrótki, arcybogaty, nadostry, ekstramocny), w niektórych formach przyrostko-

1

¹ Termin ten bywa nieraz używany nie tylko na oznaczenie wysokiego stopnia cechy, ale na oznaczenie wszystkich możliwych stopni; zob. D. Bolinger, Degree Words, The Haguc-Paris 1972; R. Grzcgorczykowa, Funkcje semantyczne I składniowe polskich przysłówków, Wrocław 1975. W pracach szkoły moskiewskiej wydzielony element semantyczny — tzw. parametr Magn -dotyczy tylko wysokiego stopnia cechy; zob. I. A. Mielczuk, Opyl tieorii łingwisticzeskich modiełej „Smysl*-* Tiekst", Moskwa 1974; A. K.Źołkowskij, I. A. Mielczuk, O siemanticzeskom sintiezie, „Problemy kibiernietiki", 1967, z. 19, s. 177—238.

2

Wynika z tego, że nasze użycie terminu „intensywność cechy" nic pokrywa się całkowicie z propozycją i. Apresjana (Leksiczeskaja semantika. Slnonimiczeskije sriedstwa jazyka, Moskwa 1974, s. 314). Apresjan mówi o intensywności także w stosunku do wyrażeń oznaczających czynność, por. wzmyt' — opustlt'sla (orloI) i inne. W niniejszej pracy wykładniki intensywności mogą odnosić się tylko do wyrażeń oznaczających cechę stopniowalną. Nio są nimi wyrazy stanowiące nazwy

3

czynności (nie można bardziej lub mniej iść, śpiewać, robić itd.), choć są nimi pewne wyrażenia oznaczające 'stawanie się’, głównie zaś wvrazy oznaczające przeżyciu i oceny-