P1050438

275

Wykładniki intensywności cechy w jfzyktt rosyjskim

ważne jest to, iż znaczenie wyrazów tytan, Herkules jest wpisane w znaczenie odpowiednich przymiotników i przysłówków.

Podobnie usuwamy przykłady hiperboliczne, np. letom zdies' ubijstwienno tarko, ubijstwienno toskliwy noczi finskoj osieni, golowa bolit smiertielno, grust' napadajet smiertielnaja, pieriepugalsia nasmiert' itp. A. Wierzbicka proponuje rozkładać wyrażenia hiperboliczne według schematu eksplikacyjnego: „więcej niż bardzo, rzekłbyś, że...”¹⁸, a więc letom zdies' ubijstwienno tarko to tyle co: „boleje czem oczen' żar ko; ty by skazał, czto takaja żara ubiwajet (możet ubif)”; golowa bolit smiertielno = „golowa bolit boleje czem oczen' (oczen' silno); ty by skazał (mog skazat'), czto takaja boi bywajet (możet byt') pri smierti (pri umiranii)”. Wyrażenia te okazują się znów derywacyjnie rozkładalnc.

Wszystkie omówione do tej pory wykładniki (przysłówki) zajmowały tę samą pozycję w ciągu syntagmatycznym co oczen' (bardzo), przymiotniki zaś — tę samą pozycję co bolszoj (wielki, duży). Rolę pomocniczą w wyznaczaniu listy może też odgrywać dopuszczanie bądź wykluczanie połączeń z bardzo. Wyrazy syntagmatycznie łączące się z bardzo zazwyczaj mogą być traktowane jako należące do innej grupy znaczeniowej niż wykładnik wysokiego stopnia cechy. (W konkretnych tekstach z racji silnego nacechowania stylistycznego kontekstu wykładnik bardzo może nieraz być zastąpiony innymi wykładnikami, np. wykładnikiem strasznie.) Na tej zasadzie z listy wykładników intensywności usunięte zostają wyrazy: głęboko, gorąco, ciężko', gluboko, goriaczo itp. Można powiedzieć: on to bardzo (niezbyt) głęboko przeżył', on oczen' (straszno) głuboko wsio pierieżywajet; bardzo gorąco pragnę, by..., modlił się bardzo gorąco; ja była etim straszno gluboko tronuta itp. Połączenia takie, mimo iż są stosunkowo rzadkie i — jak się wydaje — nie są najlepszym wariantem stylistycznym, nie są jednak pleonastyczne. Rozpatrywane wyrazy zachowują własne znaczenie leksykalne (inne niż znaczenie wykładników intensywności) i nie dadzą się bez reszty sprowadzić do 'bardzo* ('oczen"). W połączeniu z wykładnikami intensywności nie mogą być też traktowane jako kolejne wyróżnienie, kolejno wyższy stopień cechy (jak np. on oczen' silno ustal; bardzo wielka tęsknota).

Ogólnie stwierdzić można, że z pola obserwacji staraliśmy się usunąć te wykładniki języka rosyjskiego, które w połączeniu z wyrazami intensyfikowalnymi pozostają w opozycji znaczeniowej do oczen', a w wypadku przymiotnika — w opozycji znaczeniowej do bolszoj (przy wyrazach „semantycznie stopniowalnych”). W pol-szczyźnie byłaby to opozycja pomiędzy danym wykładnikiem a polskim bardzo, w przypadku przymiotnika — pomiędzy danym wykładnikiem a wielki (rzadziej duży) przy wyrazach „stopniowalnych”. Wynika z tego, iż bardzo i wielki (w jednym z jego znaczeń) traktujemy jako warianty składniowe, tzn. uznajemy równoznaczność zdań w rodzaju bardzo się martwię i mam wielkie zmartwienie. Podobnie traktujemy jako równoznaczne zdania rosyjskie Ja oczeń somniewąjus' w prawilnosti etogo rieszenija — U mienia bolszyje somnienija po powodu prawilnosti etogo rieszenija; On JeJo oczeń lubit — Jego bolszaja lubow'... Oczywiście nie twierdzimy, iż każde wyrażenie oczen' + wyraz przy nim stojący (V bądź Adv, bądź Adj) ma swój od-

*• Wierzbicka, Porównanie — gradacja — metafora, s. 140.