P1090722

pięć elementów indywidualnej kultury czytelniczej. Są to: systematyczny kontakt czytelnika z książką, odpowiedni dobór lektury^{1 2} sztuka umiejętnego czytania² umiejętność zastosowania wiedzy zaczerpniętej z książki, gromadzenie własnego księgozbioru ²², Słownik O. Czubarjaiia oprócz tego wymienia jeszcze dwa wyznaczniki: orientację, w bibliografiach i katalogach oraz stosowanie technik utrwalających treść lektury² Podobnie definiują pojęcie kultury czytelniczej S. Geller I L I, Cholina² J. M. Tugow i A. P. Kulikowa²³. S. A. Trubnikow wyodrębnia kulturę wyboru literatury, kulturę jej odbioru i kulturę przyswojenia oraz wykorzystania informacji zaczerpniętych z lektury ²⁴. Definicje te ograniczają się do wyliczenia zachowań czytelniczych, pomijając niezwykle ważne czynniki je motywujące i funkcje lektury w życiu człowieka. Próbę wypełnienia tej Juki stanowiła definicja, sformułowana przed kilkunastu łaty przez autorkę niniejszego artykułu: kultura czytelni-cza — to integralny zespół zamiłowań,: zainteresowań, nawyków, wiadomości, umiejętności i sprawności czytelniczych, umożliwiających człowiekowi najkorzystniejszy dla rozwoju jego osobowości i twórczego funkcjonowania w społeczeństwie kontakt, ze słowem drukowanym²⁵. Obecnie proponuję nową wersję definicji, której przesłanek należy szu-, kać w metodologii badań systemowych i w pojmowaniu osobowości jako centralnego systemu regulacji i integracji procesów psychicznych i zachowań człowieka.

Istota ludzka — to „swoisty zespół dyspozycji, które istnieją wyłącznie w określonych czynnościach przedmiotowych 1 wyłącznie poprzez te czynności się przejawiają” ^2ff. Dyspozycje należy pojmować jako „zespół tkwiących w jednostce warunków umożliwiających określone postacie działań i wyznaczających te działania”²⁷, słowem — jako potencjalną gotowość do podjęcia określonych zachowań. Psychologowie na ogół wyróżniają dwie zasadnicze grupy dyspozycji psychicznych: kierunkowe i instrumentalne²⁸. Dyspozycje kierunkowe (motywacyjne) — „siła kierownicza skłaniająca do określonych zachowań”²⁹ — to: przekonania, system wartości, cele, ideały, zamiłowania, zainteresowania. Tworzą one emocjonalno-wolicjonalną stronę osobowości. Dyspozycje instrumentalne to: inteligencja, wiedza² umiejętności, sprawności, nawyki² doświadcze-

lila. Umożliwiają one itttelektuatno-sprawnościowe działanie człowieka zgodne z założonymi i akceptowanymi ćelatńL

Opierając się na tych przesłankach, kul turę czy tętniczą jednostki należy pojmować jako system dyspozycji mo* tywacyjnych i instrumentalnych oraz wynikają* cych z nich zachowań czytelniczych, umożliwia* jących człowiekowi wykorzystywanie przekazów piśmienniczych w samorealizacji (schemat 1).

- Kulturę czytelniczą jednostki można też rozpatrywać. w kategorii postawy wobec przekazów piśmienniczych. Według Stefana Nowaka „postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i' emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjo* nalno-oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i własnościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”³⁰. Każda postawa zawiera ..trzy

1

■    ¹¹M,.Walentynowicz: Kultura czytelnicza absolwentów szkoły podstawo-

Wej. „Oświata Dorosłych” 1960 nr 1 s. 23 oraz szereg innych prac autorki.

** Patrz przypis 21. ^w Patrz przypis 2L

2

J, Andrzejewska: Pojęcie kultury czytelniczej...—; Kultura czytelnicza nauczycieli szkoły podstawowej. Warszawa 1278 s, 24.

. ² Z. Cackowski: Człowiek jako podmiot działania praktycznego i poznaw-czego. Warszawa 1979 s. 239.

^ Słownik psychologiczny. Pod red. W. Szewczuka. Warszawa .1219.

* H. Muszyński: Zarys teorii wychowania, Warszawa 1976 s. 2.6, ;

#-M. Ossowska: .Motywy postępowaniaWarszawa 1949 s. 25,

<•: • •* S. Nowak: Pojęcie postawy w teoriach { stosowanych badaniach spolers-' nych. [W:l Teorie postaw. Red. S. Nowak. Warszawa 1973 s, 23.