P1090723

składniki: myślowy, uczuciowy i działaniowy³¹. Za podstawę dalszych rozważań przyjmiemy definicję przedstawioną w poprzednim akapicie, albowiem w kategoriach dyspozycji i zachowań tkwią wyżej wymieniono elementy postawy.

& Komponenty kultury czytelniczej jednostki ; i powiązania między nimi

A. Dyspozycje motywacyjne

Potraktowanie kultury czytelniczej jako systemu zakłada, że jest to integrowany zbiór elementów wzajemnie powiązanych ze sobą³².

Siłą'napędową uruchamiającą zachowania czytelnicze jest blok dyspozycji motywacyjnych: przekonanie o wartości uprawiania lektury, potrzeba czytania, zamiłowanie do czytania, zainteresowania, motywy czytania.

Szczególnie istotnym czynnikiem pobudzającym aktywność czytelniczą jest przekonanie o wartości czytania, a na wybory i preferencje czytelnicze wywiera wpływ przekonanie o wartości określonego repertuaru lektury.

Korzystając ze schematów zaproponowanych przez Stanisława Ossowskiego ³³ i A. Kłoskowską³⁴, można wyróżnić cztery typy czytelników, dla których lektura, tj. czynność czytania lub określone wybory czytelnicze mogąbyć wartością:

1.    uznawaną i odczuwaną,

2.    uznawaną, lecz nie odczuwaną,

3.    nie uznawaną, lecz odczuwaną,

4.    nie uznawaną i nie odczuwaną³⁵.

Wartości odczuwane według S. Ossowskiego, są wartościami weryfikowanymi na podstawie indywidualnych kryteriów, natomiast wartości uznawane weryfikowane są z punktu _Ł widzenia kryteriów , obiektywnych³⁶. Wartości uznawane są pochodną wpływu środowiska, najbliż- ^{1 2 3}

szcgo otoczenia, a zwłaszcza tzw. grupy odniesienia, są cmc oparta ta² czej na przekonaniach niż na uczuciu ²⁷. 'Wartości uznawane to Jest to, co Jest uważane za „godne szacunku, pożądania, realizacji", odczuwane —' to Jest to, co w Istocie Jest pożądane — wyjaśnia A. Kłoskowaka^OT.

Ale Jeśli czytelnik osobiście w toku dłuższych doświadczeń lekturowych, a nawet po przeczytaniu pierwszej zajmującej książki, która zaspokoiła określone potrzeby psychiczne, przekonuje się o gratyflkacyjnej wartości lektury (Joanna Papuzińska nazywa to „inicjacją szokową" ^M), zaczyna odczuwać potrzebą czytania, czytanie zaś i wybór określonej literatury stają się wartością nie tylko uznawaną, ale i odczuwaną. Jest to najpomyślniejsza dla rozwoju czytelniczego jednostki kombinacja wartości lektury, zapewnia bowiem stabilność kontaktów czytelniczych. Taki Czytelnik może uprawiać lekturą nawet wbrew środowisku, dla którego czytanie nie ma żadnej wartości, wręcz jest żle notowane jako marnotrawstwo czasu, który warto poświęcać zajęciom przynoszącym wymierne materialne korzyści.

Z traktowaniem lektury jako wartości uznawanej, lecz nie odczuwanej spotykamy się u uczniów, studentów, uczestników szkoleń, kursów, którzy starając się być w zgodzie z nakazami szkoły, w chęci zdobycia dyplomu, dobrych ocen, w celu uzyskania wymaganych kwalifikacji, a także wejścia dzięki kanonowi lektur uznanych za arcydzieła w krąg ludzi wykształconych, czytają zalecaną literaturę, traktując Ją instrumentalnie, lecz gdy nakazy i zalecenia ustają, a czynność czytania bądź ten; typ lektury jako wartości uznawane nie przekształciły się w war-. tóści odczuwane, przestają czytać w ogóle bądź ograniczają się do lektury łatwiejszej, czytanej „dla przyjemności”.

Uznawanie wartości czytania może pozostać jako trwałe przekonanie, które może realizować się w sporadycznych aktach lektury, Tak . więc można uznawać wartość czytania, nie oddając się praktykom ezy-telniczym (analogia z wierzącymi, lecz nie praktykującymi).

Kolejną kategorię (lektura jako wartość nie uznawana, lecz odczuwana)‘reprezentują czytelnicy, którzy mogą podzielać sądy swego otoczę² nia o bezwartościowości czytania jako czynności zabierającej bezproduktywnie czas, a mimo to oddają się tej zdrożnej czynnościa także czytelnicy, zdający sobie sprawę z małej wartości pewnego typu literatury, a jednak odczuwający potrzebę jej czytania.

/ . . Najtrudniejszym przypadkiem w działalności pedagogicznej są ludzie, dla których czytanie czy to zgodnie z poglądami grupy odniesienia, czy na skutek nieprzyjemnych doświadczeń czytelniczych (np, trudności

;^; w M. Misztal: Problematyka wartości w socjologii. Warszawa 1920 s. 72.

*® Ą, Kłoskowslca: Potoczny odbiór literatury na przykładzie utworów 2e-’ Tomskiego. „Pamiętnik Literacki" 1976 z. 1 s. 72. w Papuzińska, op. cit. s. 50.

. '• « przykłady znane z obserwacji na przedwojennej wsi wileńskiej²

1

«M. Marody: Sens teoretyczny a sens empiryczny pojęcia postawy. Warszawa 1976 s. 32; T. Mądrzyć ki: Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Wyd, 2. Warszawa 1977 s. 18.

2

P. Sztompka: Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Wrocław 1971 s. 50—51; W, Blauberg, W. N. Sadowski, E. G. Judin: Kon-tepcja systemowa we współczesnej nauce, (W:J Problemy metodologii badań systemowych, Warszawa 1973 s. 20.

V S. Ossowski: Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa 1967 s. 73.

« A. Kłoskowską: Społeczne ramy kultury. Warszawa 1972 s. 102,

**£, £, Wnuk-Lipińscy w ten sposób klasyfikują potrzeby. kulturalne (Problematyka kształtowania się potrzeb czytelniczych •»« Eł 20),

3

H. K wiatkowska: Przeżycie literackie, a moralne postawy uczniów, Warszawa 1931 s, 17, •