4442198825

Za podstawowy składnik procesu orientacyjnego trzeba mianowicie uznać odzwierciedlanie tych właściwości przedmiotu, czy — ogólniej — tych zjawisk, które stanowią wskaźniki wartości przedmiotu. Składnik ten określę jako orientację w wartości. Orientację w wartości przedmiotów otoczenia należy uznać za główny składnik procesu orientacyjnego dlatego, ponieważ musi ona zachodzić w każdym akcie przystosowawczym: przystosowanie do otoczenia polega przecież na tym, że zwierzę reaguje w sposób zgodny z wartością, jaką dla niego przedstawia dany przedmiot, a to znaczy, że musi ono jakoś tę wartość ujmować, orientować się w niej.

Jednakże sama orientacja w wartości przedmiotu normalnie nie wystarcza, aby zwierzę mogło kierować się danym wskaźnikiem wartości w swym postępowaniu, tzn. przyswoić sobie wartościowy przedmiot, czy uchronić się przed szkodą. Do tego celu niezbędne jest jeszcze odpowiednie działanie, kierowane przez dany wskaźnik wartości. Tylko w niektórych laboratoryjnych eksperymentach, np. w doświadczeniach Pawłowa nad pokarmowymi odruchami warunkowymi, wystarcza aby pies spokojnie stał w szorkach i wydzielał ślinę, a pokarm dosłownie sam wpada mu do pyska. Taka „bierna” orientacja w otoczeniu jest wyraźnie zjawiskiem sztucznym, w zwykłych warunkach zas orientacja w wartości musi wiązać się z działaniem dostosowanym do danej wartości, dodatnim, zdobywczym, jeśli to jest wartość dodatnia, ujemnym — jeśli przedmiot stanowi dla zwierzęcia jakieś zagrożenie. W najprostszych wypadkach już sam wskaźnik wartości orientuje zwierzę w’ działaniu, które należy wykonać. Tak bywa przede wszystkim w^rtedy, gdy reakcja jest wrodzona, instynktowna, np. gdy zwńerzę skaleczone czy uderzone reaguje ucieczką lub atakiem. Kiedy indziej jednak, wykonanie działania wymaga kierowania się osobnymi wskaźnikami. Typow^rego przykładu dostarczają eksperymenty, w których zwierzę ma przed sobą znaną przynętę (widok przynęty, np. owocu stanowi wskaźnik wartości), ale dzieli je od niej przeszkoda, dla której przezwyciężenia trzeba wykonać osobne działanie, orientując się według różnorodnych cech sytuacji: otworzyć drzwiczki klatki, przyciągnąć przynętę kijem, otworzyć pudło z przynętą itp. W tych wszystkich

155