4442198960

trzeba uważać nie tyle za opis samych procesów psychicznych, ile za werbalne sprawozdania wyrażające introspekcyjną świadomość tych procesów. Porównując zeznania badanego (przy zachowaniu należytej ostrożności i krytycyzmu) z rezultatami obserwacji, dowiemy się czy człowiek prawidłowo uświadamia sobie, jakie składniki otoczenia mają dla niego taką lub inną wartość, czy też ulega tu jakimś złudzeniom, jak te złudzenia wpływają na jego postępowanie i czy nie wywołują trudności, które z kolei mogą się odbić na zdrowiu osobnika. Możliwe, że tzw. „introspekcja” stanowi istotnie — na co zwrócił uwagę Freud — kontrolny mechanizm samoorientacji, dostosowujący wtórnie orientację w otoczeniu do wymagań życia w środowisku społecznym („cenzura”), ale hipoteza ta dopiero na gruncie psychologii przystosowania do otoczenia może być poddana właściwym badaniom naukowym.

Syntetyzując i konkretyzując dotychczasowe sposoby pojmowania procesów poznawczych, definicja orientacji w otoczeniu przezwycięża zarazem tradycyjne oderwanie terminów psychologicznych od organizmu, ich „nieprzestrzenność”, która tyle sprawiała kłopotu psychologom. Wprawdzie i to pojęcie jest w pewnym sensie „nie-przestrzenne”, ale nie dlatego jakoby proces nim oznaczany nie był przestrzennym, materialnym procesem, lecz z tego względu, że jego przestrzenne właściwości nie są zawarte w znaczeniu tego terminu, który ujmuje te procesy z punktu widzenia funkcji, jaką one pełnią w stosunkach osobnika z otoczeniem. Kwestia, która część mózgu produkuje te procesy, należy nie do psychologii, ale do fizjologii jako nauki dysponującej odpowiednimi, „przestrzennymi” pojęciami. W ten sposób dochodzimy do drugiego ze wspomnianych poprzednio problemów teoretycznych, tj. do pytania o charakter współpracy fizjologii wyższych czynności nerwowych z psychologią orientacji w otoczeniu.

Jeśli procesy orientacyjne zdefiniować tak, jak to zostało przedstawione w poprzednich rozdziałach, rozwiązanie tego problemu nie nastręcza większych trudności. Wydaje się zrozumiałe, że jako procesy nerwowe posiadają one obok właściwości psychologicznych również określoną strukturę fizjologiczną, są konfiguracjami fizjo-

226