konspekt (26)

Kant nie'zaprzeczał istnieniu „rzeczy samych w sobie”, które są przedmiotem metafizyki. Nie uznawał ich za subiektywne idee, bo wówczas byłyby nam najlepiej znane, a „rzeczy w sobie” są niepoznawalne (agnostycyzm). Istnienie „rzeczy w sobie” było niedowiedzioną przesłanką jego filozofii. Krytyka poznania kazała mu się wyrzec metafizyki; rozum teoretyczny nie wie o „rzeczach samych w sobie”. Wskazał jednak praktyczną drogę uzasadnienia tez metafizycznych: niektóre tezy metafizyczne są zgodne z postulatami stawianymi przez życie i działanie. Należą do dziedziny rozumu praktycznego a nie do dziedziny rozumu teoretycznego.

W ramach filozofii praktycznej Kant poszukiwał powszechnych i koniecznych prawd odnoszących się do działania. Postulatem praktycznego rozumu jest wolność, bo bez niej bezsensowne byłyby nakazy moralne. Natomiast rozum teoretyczny utyka w antynomii wolność czy determinacja? Jako istoty należące do rządzonego przyczynowością świata fenomenów jesteśmy zdeterminowani, a jako „rzeczy same w sobie” jesteśmy wolni. Pozostałe postulaty rozumu praktycznego to: nieśmiertelność duszy (warunek postępu w moralności) i istnienieBoga (gwaranta sprawiedliwości).

W ramach tzw. krytyki rozumu praktycznego Kant podjął wysiłek racjonalnego uzasadnienia etyki, ponieważ to pozwoliłoby odsłonić sądy powszechne i konieczne w etyce. Poszukiwał więc autonomicznych sądów rozumu, odrzucając te sądy, które odwoływały się do rozkazów boskich, czy do wymagań społecznych, a nawet do przyrodzonych pożądań jednostki. W tych przypadkach bowiem rozum pozostawał pod naciskiem czynników zewnętrznych.

Na tej drodze Kant doszedł do wniosku, że ze stanowiska rozumu cenna jest tylko dobra wola. Wszelkie inne dobra są relatywne, mogą nawet obrócić się w zło. A wola jest dobra tylko wtedy, gdy usiłuje spełnić obowiązek. Jeśli coś robimy pod wpływem przyrodzonej skłonności, to nie ma tam dobrej woli, a więc czyny nie są moralne. Jest to stanowisko rygoryzmu etycznego, ponieważ przeciwstawia naturalne skłonności - obowiązkowi.

Obowiązek jest powszechny i konieczny, a polega na podporządkowaniu się prawu moralnemu. Innych uniwersalnych zasad moralnych rozum nie podaje, tzn. nie określa materialnie prawa moralnego. Etyczny nakaz rozumu jest czysto formalny i brzmi: „postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym”. W innym sformułowaniu imperatyw kategoryczny głosi: „postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem”. W ten sposób Kant dał wyraz swemu humanizmowi, a zarazem odkrywając aprioryczne prawo moralne przeciwstawił się relatywizmowi. Jego humanizm znalazł wyraz także w potępieniu wojen, ponieważ hamując postęp naukowy i handel spowalniają rozwój ludzkości.

27