P1090724

w nauce czytania, książka jako źródło niepowodzeń szkolnych, narzędzie upokorzeń ze strony egzekutorów lektury), czy wobec innych wartości angażujących działanie, nie jest wartością ani uznawaną, ani odczuwaną, przy czym skała postaw rozciąga się od obojętności do niechęci, a nawet potępienia (przypadek ucznia, który spalił książki z biblioteki, doznawszy kolejnych niepowodzeń szkolnych). Należy wśród nich Wyróżnić dwie kategorie; czytający wyłącznie z przymusu, w obawie przed przykrymi konsekwencjami i nie czytający wcale. Są to tzw, czytelnicy potencjalni^{1 2} Jeśli ktoś w odpowiedniej sytuacji życiowej podsunie im lekturę, która może dać im satysfakcję, jeśli zdoła — jak mówi Robert Escarpit — dobrać odpowiedni klucz, który potrafiłby przed nimi otworzyć świat książek mogą oni stać się czytelnikami rzeczywistymi. Badania przeprowadzone przez. Koło Naukowe Studentów Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego wśród kilkuset czytelników deklarujących wybitne zamiłowanie do czytania wykazały, że 2,8°/o badanych polubiło czytanie dopiero w wieku dojrzałym, przeważnie poprodukcyjnym. Były to osoby cierpiące po stracie najbliższych, samotne, chore. Zaproponowana im odpowiednia lektura, odrywająca od smutnych myśli i bólu, przekonała o wartości czytania i ugruntowała j ego; potrzebę ⁴².    ' :

... Potrzeba czytania zatem wynika z przekonania o wartości . uprawiania lektury. Potrzeba jest definiowana jako odczuwanie braku czegoś, co stanowi dla jednostki wartość. Uruchamia ona . działanie w kierunku zaspokojenia potrzeby. Różna jest siła potrzeb, w tym wypadku również — potrzeby czytania. Skrajny przypadek jej natężenia stanowi tzw. pożeractwo książek, pochłanianie lektury bez umiaru, z zaniedbywaniem innych obowiązków i rozrywek, prowadzące nieraz do powierzchownej recepcji czytanych tekstów. A. Kłoskowska zwraca uwagę , na to, ie czytanie jako wartość odczuwana może ulegać „in-sfynktywizacji”, tj. procesowi tak silnego przyswojenia, internalizacji, że siła i spontaniczność ich działania przypomina mechanizm instynktu ⁴¹.

Na gruncie przekonania o wartości lektury i odczuwanej potrzeby czytania może ukształtować się zamiłowanie do czytania, czyli trwała skłonność do czytania połączona z odczuwaniem przyjemności, której źródłem jest sama czynność czytania bez specjalnego wyboru lub realizacja określonych zainteresowań czytelniczych. Potrzeba czytania sterowana zamiłowaniem do wykonywania tej czynności może

byćbardzo silna. Niemożność zaspokojenia tej potrzeby, np. z braku dostępu do lektury, może powodować objawy frustracji, występujące W; przypadku _: blokady, silnych ;potrźeb. Świadczą 0 tym wspomnienia więźniów, pozbawianych w więzieniach carskich możliwości lektury⁴¹.

:v Zamiłowania bibliofilskie —'to milośnictwo i znawstwo książek połą-czone ze zbieractwem, bibliofilstwo jest przykładem na to, że sposób zaspokajania. potrzeby sam może stać się potrzebą. Zbieranie książek, mające początkowo zaspokoić np. potrzebę wiedzy, może stać się potrzebą samą dla siebie⁴⁵.

Przekonanie o wartości czytania, potrzeba czytania i zamiłowanie do czytania wyrażają się w różnych przejawach aktywności czytelniczej. Natomiast zainteresowania czytelnicze i motywy czytania znajdują wyraz-; głównie w wyborach i preferencjach czytelniczych oraz w procesach recepcji, lektury.

Wszelkie zainteresowania poznawcze uruchamiają aktywność w poszukiwaniu . źródeł zaspokajających ciekawość. Zainteresowania czytelnicze można zdefiniować jako względnie stalą skłonność do Czytania określonego typu tekstów ze względu na ich tematykę, rodzaj piśmienniczy, gatunek literacki, osobę pisarza, epokę, ideologię itp. Rozwój; zainteresowań czytelniczych odbywa się pod wpływem dojrzewania psychofizycznego i w wyniku kształcenia — od bajeczek, wierszyków, krótkich opowiadań z życia dzieci, baśni, poprzez na poły baśniową powieść przygodową i obyczajową z życia młodzieży ku literaturze dla dorosłych: prozie społeczno-obyczajowej, psychologicznej, poezji, literaturze faktu. W indywidualnych przypadkach może Występować przyspie- . szony bądź opóźniony rozwój zainteresowań czytelniczych. Zdarza.się, że dzieci siedmioletnie czytają literaturę IV poziomu (dla wieku 14—

15 lat), interesują się książkami popularnonaukowymi, a nawet naukowymi, z kolei u młodzieży opóźnionej w rozwoju umysłowym lub ze. środowisk społecznie zaniedbanych spotykamy się z infantylnymi zainteresowaniami czytelniczymi. Badania współczesne zdają się wskazywać na przyspieszenie rozwoju czytelniczego, zwłaszcza dzieci z miast, w porównaniu z ustaleniami badań z 1 połowy XX w. (Ch, Buhler, S. Baley, S. Szuman) ⁴⁶.

⁴¹ „Władze więzienne w pełni zdawały sobie sprawę z tego, czym jest książka. ' dla więźnia, używano jej więc jako narzędzia represji Niejednokrotnie żandarmi odmawiają więzionemu przez parę miesięcy, czasem nawet .przez pół roku książek jedynie w tym celu, aby nieszczęśliwą ofiarę zgnębić, wprost prawie da obłędu doprowadzić, iżby później tym łatwiej tymi moralnymi torturami zmusić do, zeznań w myśl żądań żandarmskich” (K. Wojnar: .Wspomnienia z cytadeii i innych więzień moskiewskich. Kraków 1904 s. 33, 99).    j./

.« K. Obuęhowski: Psychologia dążeń ludzkich. Warszawa 1965 s, 115.

-⁴⁹ J. An drzęjewska: Zróżnicowanie startu czytelniczego dzieci to młodszym wieku szkolnym, [W;J Czytelnictwo w kształceniu i wychoieamu szkolnym. Pod; . red, S. Kubiaka. Poznań 1980 s. 24—25.    . _: ■;    ,

3 — Studia o Książce, t, 18

1

d „UJ czytanie to jedne z wrót do wolności. Pozostaje teraz cierpliwie wykuwać, piłować i dopasowywać do zamka klucz, którym można byłoby otworzyć .owe wrota przed całym światem — dla wszystkich mężczyzn, kobiet i dzieci" (&£sc ar pil; Metody badań czytelnictwa. „Przegląd Humanistyczny” 1980 nr 11/12 a, 115).    •

2

•"■«²£ Kroćzewaka: Czynniki kształtujące zamiłowanie do czytania. Wrocław 1B80, Praca magisterska w IBUWr.

⁴⁴ Kloako wakai Socjologia kultury... a. 190. ...