rymy0003

którzy doznają niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania. Program ten polecany jest więc nauczycielom przedszkoli oraz klas początkowych, jak również logopedom, pedagogom szkolnym, psychologom, a także rodzicom i studentom. Zawiera on również przykładowy wykaz literatury dziecięcej, który pomoże rodzicom i nauczycielom wprowadzić dzieci w świat dźwięków mowy, poprzez ich powtarzanie w toku zabaw słownych. Materiał słowny nadaje się do wykorzystania z młodszymi dziećmi oraz z dziećmi starszymi

0    bardzo niskim poziomie świadomości fono-logicznej. Sprzyja on koncentrowaniu uwagi dzieci na formie dźwiękowej słów. Ćwiczenia z rymami koncentrują uwagę dzieci na dźwiękach rymujących się słów. Uczą one rozpoznawania rymów oraz ich tworzenia. Zabawy z rymami będą pomocne w kształtowaniu

1    rozwijaniu wrażliwości dzieci na globalnie ujmowane różnice i podobieństwa fonologi-czne, w toku interakcji z nauczycielem i grupą dzieci.

Część II, zatytułowana „Głoski rozpoczynające i kończące słowa”, uwzględnia ćwiczenia, które wymagają wyróżniania głosek początkowych i końcowych w słowach oraz wyszukiwania w repertuarze znanych dzieciom słów tych, które zaczynają się lub kończą taką samą głoską. Ćwiczenia te przeznaczone są dla 4-5-latków, ale także dla 6-latków, uczniów klas I oraz uczniów doznających niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania. Uczą one koncentrowania uwagi na fonemach oraz oddzielania początkowych i końcowych fonemów od reszty słowa. Część III programu, zatytułowana „Głoska a litera”, która ma za zadanie pomoc dzieciom w opanowaniu umiejętności podziału słów na głoski oraz łączenia głosek w słowa, a także ukazanie sposobu zastępowania dźwięków mowy literami. Wprowadzenie do analizy i syntezy fonemowej stanowi analiza i synteza sylabowa słów. W ćwiczeniach ukazujących zastępowanie głosek literami wykorzystane zostały tylko wybrane litery alfabetu, gdyż jak wynika z badań Blachman i Bali (1992), problem ten wystarczy jedynie dzieciom zasygnalizować, aby potrafiły przenieść tę nowo poznaną zasadę na cały materiał literowy alfabetu danego języka.

W zależności od tego, jak dobrze dzieci poradzą sobie z proponowanymi ćwiczeniami, mogą one wykonywać cały ich repertuar, a nawet go powtarzać w celu utrwalenia, lub wykonywać tylko wybrane ćwiczenia, a inne, które nie sprawiają im żadnych trudności — pomijać. Program może być stosowany jako wprowadzenie do nauki czytania i pisania w klasie przedszkolnej lub pierwszej, jako jej uzupełnienie obejmujące dłuższy lub krótszy odcinek czasu w zależności od potrzeb dzieci. Może też być stosowany równolegle z początkową nauką czytania i pisania jako jej uzupełnienie. Może również stanowić cenną pomoc w pracy z dziećmi doznającymi niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania. Należy jednak pamiętać, że świadomość fonologi-czna warunkuje opanowanie techniki czytania i pisania. Jest więc konieczna, ale niewystarczająca dla opanowania tych umiejętności. Celem czytania i pisania jest bowiem porozumiewanie się z innymi ludźmi przy użyciu kodu graficznego, tj. uświadamianie sobie przez czytającego treści tekstu lub przekazywanie przez piszącego określonych treści w formie graficznej. Dlatego już podczas przygotowywania dzieci do systematycznej nauki czytania i pisania ważne jest zwracanie uwagi na kształtowanie i rozwijanie umiejętności istotnych dla zrozumienia znaczenia słów, zdań i większych fragmentów tekstu. Oprócz ćwiczeń świadomości fonologicznej, dzieci powinny więc uczestniczyć w ćwiczeniach rozwijających słownictwo, zaznajamiających ze strukturami zdaniowymi oraz rozwijających zdolność rozumienia mowy zdaniowej.

Wiele takich ćwiczeń znajduje się w materiałach wykorzystywanych przez nauczycielki przedszkoli i klas młodszych, które zawierają też propozycje ćwiczeń fonologicznych. Celem tego opracowania było uwrażliwienie nauczycieli i wszystkich zainteresowanych na znaczenie świadomości fonologicznej w szybkim nabywaniu skojarzeń głoska-litera, jako podstawy dla przetwarzania znaczeń słów i treści wypowiedzi. W polskiej literaturze psychologicznej i pedagogicznej niepowodzenia w początkowej nauce czytania i pisania ujmowane są najczęściej jako następstwo występujących u dzieci zaburzeń percepcyj-nych. Zbyt mało zwraca się uwagi na fakt, że czytanie i pisanie to czynności intelektualne, oparte na przetwarzaniu informacji, w których przetwarzanie fonologiczne stanowi niezbędny początek, warunkujący przetwarzanie znaczeń i treści. Zbyt mało zwraca się również uwagi, że słuch fonematyczny stanowi wstępny warunek uzmysłowienia sobie przez dzieci fonologicznej struktury słów oraz że same ćwiczenia podwyższające jego poziom nie stanowią wystarczającego przygotowania do uczenia się skojarzeń głoska-litera.

Nie wszyscy zainteresowani tą problematyką wiedzą również, że tylko około 1/3 dzieci doznających niepowodzeń w opanowaniu techniki czytania i pisania wymaga usprawnienia wzrokowo-przestrzennego, gdyż w tej sferze leży główna przyczyna ich niepowodzeń. Ponad 80% dzieci z niepowodzeniami w po-

• • • 7 • • •