P3190458

36

farsowych Uczyły tytko kilkadziesiąt łub najwyżej kilkuset mieszkańców sal nucących się w znacznym stopniu rolnictwem. Stopień urbanizacji Polski był w XD w. niewysoki; na miasta przypadało około 100 tys. mieszkańców, czyli około 10 $b zaludnienia całego kroju, szacowanego naokoło 1 min mieszkańców.

W sąsiedztwie znaczniejszych ośrodków /późniejszych kasztelanii/ grupowały się wsio służebne zamieszkało przez ludność nie wolną, obciążoną obowiązkami na rzecz grodu. O rodzaju świadczeń Informują nas zachowane dotąd nazwy wsi, jak np. Szczytniki /wyrób szczytów, czyli tarcz/, Łagiewniki /wyrób łagwi, tzn. naczyń/, Swlnary lub Swiniary /hodowla trzody/. Tak więc już wo wczesnym średniowloczu mamy do czynienia nie tylko z rozwojem miast, lecz także z zagęszczaniem, całej sieci osadniczej.

. Po pustoszących krój najazdach mongolskich nastąpiło w Polsce w okresie od połowy XHI do końca XIV w. zasadnicze przekształcenie przestrzenne miast jako wynik Ich odbudowy, przede wszystkim jednak przebudowy ustroju gospodarczego kraju, Udoskonalonie me lody prawy roli /wprowadzenie pługów z odkładnicą, bron i kos, rozwój hodowli 1 co za tym idzie, ulepszenie nawożenia ziemi, wprowadzenie systemu trój połowę go, zagospodarowanie dotychczasowych nieużytków/ umożliwiło przekazanie nadwyżek żywności ludności miejskiej i doprowadzi* to do zwiększenia zaludnienia miast. Równocześnie nastąpił rozwój handlu międzynarodowego, coraz większego znaczenia nabierał szlak Modący ze Wschodu z kolonii genueńskich nad Morzem Czarnym przez Ruś Halicką i Kraków na Śląsk 1 Czechy i stary szlak łączący kraje śródziemnomorskie z Bałtykiem. Na Śląsku większą rolę zaczęły odgrywać kopalnie. Nastąpił rozy/ój gospodarki pieniężnej.^ Książętom, biskupom i właścicielom ziemskim opłacało się wykorzystanie nowych warunków. Ziemie polskie stawały się atrakcyjne dla* przedsiębiorczych ludzi poszukujących możliwości kariery. Pale osadników zaczęły napływać z Łużyc, Miśni, Turyngii, Nadrenii i Westfalii, a nawet z obszarów jeszcze odleglejszych, jak Flandria. /Równolegle odbywała się migracja wewnętrzna. J

Sprawdzanie ludzi i osiedlenia Ich na planowo wymierzonych dział-kach, czyli 1« k a c j 1, podejmował się specjalista, przedsiębiorca zwany zp^ągścą, będący Jako sołtys lub wójt urzędnikiem pana nadającego przywilej lokacyjny. Reforma lokacyjna przynosiła

_    i——i—r—

korzyści wszystkim trzon uczoztnics^^cym w niej stronom wlańclclei©— wi ale ml 1 miasta, osadnikom 1 zasadicom,

I Sprawowanie czynności sądowych przez sołtysów fwójtów/ wmz z łav likami wybranymi spośród obywateli aminy, wyjfds osadników spod działania prawa miejscowego, zbiorowe władanie nadaną gminie ziemią doprowadziły do stopniowego rozwoju samorządu miej sicie go* Miasta lokacyjne w Polsce, a także częściowo na bitwie i Rusi korzystały z wykształconego wcześniej w Europie zachodniej i środkowej p r o— wa miejskiego magdeburskiego (1 Jego lokalnej odmla-ny — prawa chełmińskiego/, rzadziej z prawa lubo ciele go (znalazło ono zastosowanie głównie na Pomorzu/. Inną iokalrv\ odmianą prawa miejskiego było prawo średzkłe /wywodząc* się ze Środy na kląsku/; tych . mutacji regionalnych było znacznie więcej*

Łącznio lokowano w Polsce w X1H w* 230 miast, z czego na sam £5k\sk przypadała prawie połowa* w XXV w* — 265 miast fw Małopolsc*

75, Wielkopolsce 55,. na Mazowszu 36, na Pomorzu 24/, w XV w. 201 miast /z lego 56 w Wlolkopolsce, 54 w Małopolsce* na Mazowszu 43/*

W oląftu tych trzech wieków zrealizowano w całym kraju niemal 700 lokacji /l relokacji/ miast* Około roku 1500 odsetek mieszkańców miast w Poisco /bo z kląskaj wzrósł do około 16; miast największych było jednak tylko 6 /Gdańsk 35 000, Kraków 14 OOO, Chełmno 12 000,

Lwów I Malbork po 10 OOO, Poznań 8 OOO mieszkańców/* miast średnich /lOOO — 2000 mieszkańców/ około 320* małych miasteczek o zaludnieniu wynoszącym kilkuset mieszkańców ©koła 360* W okresie tym powstała w Polsce sloó osiedli miejskich stanowiąca do dziś podstawą urbanizacji naszego kraju*

Dla średniowiecznych, polskich miast lokacyjnych charakterystyczny był czytelny, regularny układ szachownicowy, chociaż vr Ich planach można odnaleźć odstępstwa od regularności wynikające z adaptacji 'elementów pochodzących z okresu przedlokacyjnego (np. Kraków /ryc* 39/ — przyrynkowy wlot ul* Grodzkiej, Gdańsk — kościół Mariacki I Jego otoczenie/*

* Działki byty zgrupowane w regularno prostokątne bloki urbanistyczne otaczając o kwadratowy lub prostokątny rynek sytuowany zwykle możliwie w środku miasta* Rynek był również blokiem budowlanym /lub kilkoma blokami/, lecz przeznaczonym dla zabudowy handlowej /kramy* Jatki, sukiennice/ 1 użytoczności publicznej /ratusz, waga