img091

36 Dydaktyka ogólna

zmienną niezależną (lub zmienne niezależne), podczas gdy rezultaty. r|_!;i których te czynności prowadzą, są zwykle zmiennymi zależnymi

Do badania zjawisk dydaktycznych, w wyniku którego wykrywa się a następnie ustala określone prawidłowości oraz normy pracy pedago. gicznej nauczyciela, służą następujące metody: obserwacja, ekspery. ment pedagogiczny, wywiad, ankieta, analiza dokumentów pedagogią, nych oraz analiza statystyczna.

Badając różnorakie zjawiska za pomocą tych metod, dydaktyk poslu guje się takimi narzędziami badawczymi, jak: arkusz obserwacji, testy psychologiczne i dydaktyczne, kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, skale postaw.

1. Obserwacja

Istotą obserwacji jest zamierzone, planowe i systematyczne spostrze ganię zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszą cych im zmian oraz stwierdzenia zachodzących między nimi związków Obserwacja może być bezpośrednia lub pośrednia. W pierwszym przy padku mamy do czynienia z planowanym gromadzeniem spostrzeżeii przez osobę bezpośrednio obserwującą dany proces dydaktyczny w jego naturalnym przebiegu. Ponadto w sytuacji, gdy obserwator sam bierze udział w tym procesie, np. prowadzi klasę, mówimy o obserwacji uczestniczącej. Z kolei obserwacja pośrednia polega na celowym, systematycz nym spostrzeganiu zjawisk lub procesów utrwalonych za pomocą śród ków technicznych, stenogramu, protokołu itp.

Warunkiem skuteczności i poprawności oraz rzetelności metody obserwacji jest wyraźne sprecyzowanie jej celu oraz opracowanie odpowiedniego arkusza obserwacji, umożliwiającego planowe i systematyczne gromadzenie spostrzeżeń przez osobę obserwującą. Istotne znaczenie w badaniach dydaktycznych ma oprócz tego utrwalenie wyników obserwacji na filmie, taśmie magnetofonowej czy wideofonicznej, w postaci stenogramu itp., dzięki czemu można dany proces lub zjawisko wielokrotnie odtwarzać i analizować z różnych punktów widzenia.

Sprawozdania z przebiegu i wyników obserwacji powinny być wieli ne, pełne i dokładne, przy czym obserwowanych faktów nie należy zastępować ich interpretacjami. Kiedy badacz zleca prowadzenie obserwacji innym osobom, np. rodzicom czy nauczycielom - co jest niekiedy ko-i nieczne, zwłaszcza w przypadku obserwacji prowadzonych przez dłuższy czas - trzeba te osoby dobrze przygotować do tych czynności. W związku z tym powinno się je zapoznać z celami obserwacji (końcowymi i ctapo-j wymi), sposobem jej prowadzenia oraz zdawania sprawy z jej przebiegu! i wyników, a także sprawdzić, czy sporządzane przez nie relacje odpowiadają wymaganiom badacza.

W badaniach prowadzonych za pomocą obserwacji badacz nie manipuluje zmienną niezależną i nie ma nad nią kontroli, gdyż wyslępuj^e I ona niezależnie od jego intencji. Może natomiast mierzyć obie zmieim^e|

za pomocą odpowiednich narzędzi. Z lego powodu niektórzy metodologowie zaliczają obserwację do tzw. metod biernych. Otóż obserwacja jest „bierna" tylko w tym sensie, że nie zmienia przebiegu obserwowanego zjawiska czy procesu, jest natomiast „czynna” w tym znaczeniu, iż wymaga wielu dodatkowych czynności przygotowawczych warunkujących jej skuteczność (por. np. Krajewski, 1982, s. 80; Okoń, 1998, s. 18-20).

2. Eksperyment

Od obserwacji, która sprowadza się do badania zjawisk i procesów ' powstających i przebiegających niezależnie od zamierzeń badającego, a także bez jakiejkolwiek ingerencji z jego strony, eksperyment różni się tym, iż służy do badania zjawisk i procesów celowo wywoływanych, prze-hiegąiacych ponadto w warunkach, nad którymi badacz sprawuje dokładną kontrolę. Można by również powiedzieć, że istotna różnica między obserwacją a eksperymentem dotyczy genezy badanych zjawisk i procesów, a więc tego, czy te zjawiska i procesy wywołano specjalnie, by je zbaHaCTalbo przynajmniej zmieniono warunki, w jakich przebiegają (eksperyment), czy też powstały one niezależnie od intencji badaczy (obserwacja). Jeśli np. ktoś opisuje zachowanie się uczniów w nowych dla nich sytuacjach, które mógł zaobserwować, mówimy, że posługuje się metodą obserwacji; jeżeli zaś sytuacje te zostały stworzone przez badacza umyślnie, aby mógł analizować wywołane przez nie reakcje uczniów, wówczas posługuje się eksperymentem.

([Eksperyment polega więc na wywołaniu lub zmianie przebiegu zjawisk lub procesów dydaktycznych przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu powstałych pod jego wpływem skutków, Ten nowy czynnik stanowi w badaniu zmienną niezależną, a spowodowane przezeń zmiany są zmiennymi zależnymi. Można zatem powiedzieć ogólnie, że istotą eksperymentu jest możliwość manipulowania zmienną (lub zmiennymi) niezależną (niezależnymi), kontrolowania zmian powstałych wskutek tego manipulowania, a także doboru osób do grup objętych badaniami.

Eksperyment pedagogiczny może przybierać formę eksperymentu laboratoryjnego, w którym wywołuje się lub zmienia dany proces w sztucznych dla niego warunkach, bądź też eksperymentu naturalnego, kiedy badamy ów proces w typowych dlań okolicznościach. Przystępując do badań, formułuje się tzw. hipotezy robocze, które mają być prawdopodobnym wyjaśnieniem zjawisk lub procesów objętych zarówno eksperymentem laboratoryjnym, jak i naturalnym. Wskazane jest formułowanie tego rodzaju hipotez również w badaniach przeprowadzonych metodą obserwacji.

ment pedagogiczny należy niewątpliwie do najwartościow-_t jakimi posługuje się w swych badaniach dydaktyka ogól-t jednak pozbawiona    ------■    '    "