Popper14

KARL R. POPPER

wej, która doprowadziła do powstania teori i, teoria jest pozbawiona sensu, a więc nie można jej rozumieć.

Weźmy z kolei jako przykład Bohra tiorię (1913) budowy atomu. Opisywała pewien model, była więc uchwytr unaocznić. Była jednak bardzo myląca, nie że względu na jakąś trudność,

jakiej nastręczała intuicji, lecz dlatego, że przyjmowała-przeciwstawia-

|

jąc się teorii Maxwella i teorii Lorentza oćaz dobrze znanym wynikom eksperymentów-że poruszający się okresowo elektron, poruszający się ładunek elektryczny, nie musi zawsze wytwarzać zaburzeń pola elektromagnetycznego, a więc nie musi zawsze wysyłać fal elektromagnetycznych. Jestżo trudność o charakterze logicznym - dochodzi bowiem do zderzenia z innymi teoriami. I nie sposób powiedzieć o kimkolwiek, że rozumie teorię Bohra, jeśli nie rozumie tej [trudności i racji, dla których Bohr śmiało ją uznał, odchodząc tym sarnim w sposób rewolucyjny od wcześniejszych, dobrze ustalonych teorii.

Jedynym jednak sposobem zrozumienia racji Bohra jest zrozumienie jego problemu, polegającego na połączeniu Rutherforda modelu atomu z teorią emisji i absorpcji światła, a więc z tżorią fotonu Einsteina oraz z dyskretnością widma atomu. Zrozumienie eorii Bohra nie polega na intuicyjnym jej sobie unaocznieniu, lecz na o: iągnięciu zażyłości z problemami, które usiłuje ona rozwiązać, oraz na tym, że docenimy zarówno moc wyjaśniającą tego rozwiązania, jak i fakt, że nowa trudność, którą tworzy ta teoria, wprowadza całkowicie nojivy, bardzo owocny problem.

Pytanie, czy teoria lub przypuszczenie jest czy nie jest mniej lub bardziej zadowalające bądź, by tak rzec, czy ni pierwszy rzut oka zasługuje na uznanie jako rozwiązanie problemu, któify zamierza rozwiązać - pytanie to jest w znacznej mierze pytaniem z zakresu czystej logiki dedukcji. Jest to sprawa zaznajomienia się z logicznymi wnioskami, które można wyciągnąć z teorii, i osądzenia, czy wnioski; te przynoszą, czy nie przyno

rzynoszą, czy me przynoszą jakichś, na przykład, nieroz-

szą (a) pożądanego rozwiązania oraz czy | (b) niepożądanych produktów'ubocznych

strzygalnych paradoksów, jakichś absurdów.

XII

W tym stadium właściwe może być powiedzenie czegoś o uznawaniu teorii, o tej bardzo dyskutowanej, jako zagadnienie „weryfikacji”, przez filozofów nauki kwestii.

Na początek chcę powiedzieć całkiem jasno, że uważam, iż zagadnieniu uznawania teorii czy przypuszczenia nadaje się nadmierną wagę (uważam tak zupełnie niezależnie od faktu, że nie wierzę w weryfikację czy weryfikowalność teorii; nie będę tu jednak tego rozważał)¹².

Rozważmy tylko jeden przykład. Einstein przedstawił swąogółną teorię względności, bronił jej wytrwale przed gwałtownością krytyków, wskazywał, że przynosi ona ważny postęp i że powinno się ją uznać za ulepszenie teorii Newtona, sam jednak nigdy jej nie uznał w tym sensie słowa „uznać”, który wszyscy omal filozofowie nauki uważają za ważny. Oto, co mam na myśli. Filozofowie nauki wypowiadają się tak, jakby istniał jakiś zasób wiedzy, zwany nauką, złożony głównie z uznanych teorii. To jednak wydaje mi się zupełnie błędne; jest to pozostałość marzeń autorytarnej nauki panujących w czasach, gdy ludzie sądzili, że zbliżamy się do wypełnienia zadania nauki - wierzył w to Bacon w 1600 roku i wierzyli w to jeszcze w 1900 roku, jak zapewnia Max Planck, niektórzy kompetentni fizycy.

Wydaje mi się, że większość filozofów nauki posługuje się terminami „uznana” i „uznawalna” jako odpowiednikami terminów „taka [teoria], w którą się wierzy” i „zasługująca na to, by w nią wierzyć”. W nauce może być wiele teorii prawdziwych, a więc zasługujących na to, by w nie wierzyć. Ale według mojego poglądu na sprawę, tym zasługiwaniem nauka się w ogóle nie zajmuje. Nauka bowiem nie stara się pozytywnie uzasadnić czy ustalić, że teoria zasługuje na uznanie. Przeciwnie, skupia się głównie na krytyce teorii. Uważa ona, lub powinna uważać, obalenie nawet swych najbardziej zachwycających i pięknych teorii za triumf, za postęp. Nic możemy bowiem obalić dobrej teorii, nie ucząc się od niej, a także z tego, że poniosła ona klęskę, ogromnie wielu rzeczy. Uczymy się, jak zwykle, na własnych błędach.

1 19