Popper2

KARL R. POPPER
nauk przyrodniczych oraz rozróżnienie,	3 1 czy linia demarkacyjna, którą

wytyczył między nowymi naukami przyrodniczymi z jednej strony a

się głównym dogmatem nowej stanowczo przez uczonych, a

dawną teologią i filozofiąz drugiej, stał) religii nauki. Jest to dogmat uznawany także filozofów aż do naszych czasów. A dopiero w ostatnich latach niektórzy uczeni stali się skłonni do wysłuchania tych, którzy krytykująów dogmat.

Baconowski dogmat, który mam na myśli, uznaje, że obserwacja odznacza się najwyższymi zaletami, a spekulacja teoretyczna jest niebezpieczna. Będę nazywał ten dogmat krótko „obserwacjonizmem”. Według Bacona, naturę czy istotę metody nowej nauki o przyrodzie, metody różniącej i oddzielającej tę naukę od dawnej te ologii i metafizycznej filozofii, można wyłożyć następująco:

Człowiekjest niecierpliwy. Lubi szybkie wyniki, przeskakuje więc od razu do wniosków.

To jest stara, niebezpieczna, spekulatywna metoda. Bacon nazywał ją „metodą antycypacji umysłu” ^m. Jest ona błędna, prowadzi bowiem do przesądów. (Termin „przesąd” ukuł właśnie Bacon.)

jfa nam narzucić religia, filozo-ściliśmy nasze umysły z przesą

Oto jest nowa metoda Bacona, którą zalecaj ako prawdziwą drogę do poznania, a więc do potęgi. Musimy oc2;yścić nasze umysły z wszelkich przesądów, z wszelkich z góry powziętyci idei, z wszelkich teorii, z wszelkich zabobonów, czyli „idoli”, które moE fia, wychowanie czy tradycja. Gdy oczy i

dów i nieczystości, możemy podchodzić clo przyrody, a przyroda nie wprowadzi nas w błąd. To nie przyroda bowi< m wprowadza nas w błąd, tylko nasze przesądy, nieczystości naszych umysłów. Jeśli nasze umysły sączy-ste, będziemy w stanie czytać księgę przyrody, nie zniekształcając jej. Musimy tylko otworzyć oczy, obserwować wytrwale rzeczy i starannie zapisywać nasze obserwacje, nie interpre tując ich błędnie i nie zniekształ

czy istota rzeczy.

cając, a zostanie nam odsłonięta natura

To jest właśnie Baconowska metoda obserwacji i indukcji. Przed

każona obserwacja jest dobra i {złem i źródłem wszelkiego blę-

stawmy ją w kilku słowach: czysta, nie nie może się mylić; spekulacja i teorie s

du. Mówiąc dokładniej, prowadządo tego, że błędnie odczytujemy księgę przyrody, to znaczy błędnie interpretujemy nasze obserwacje.

Obserwacjonizm Bacona i jego wrogość wobec myśli teoretycznej we wszelkich postaciach - to było coś rewolucyjnego i odczuwanego jako rewolucja. Idee te stały się zawołaniem bojowym nowej zeświecczonej rełigii nauki i jej ulubionym dogmatem. Dogmat ten wpłynął niewiarygodnie na praktykę i na myśl teoretyczną nauki, a wpływ'ten jest w naszych czasach nadal silny. Aby pokazać, że dogmat ten nie wyraża przekonań powszechnych wśród uczonych współczesnych Baconowi, raz jeszcze przeciwstawię mu krótko Galileusza.

Filozof nauki Bacon był w sposób zupełnie spójny wrogiem hipotezy Kopernika. Nie teoretyzujcie - mówił - lecz otwórzcie oczy i obserwujcie bez przesądów, a nie będziecie mogli wątpić w' to, że Słońce porusza się, a Ziemia spoczywa.

Galileusz, wielki uczony i obrońca Kopemikańskiego „Systemu Świata”, składał hołd Arystarchowi i Kopernikowi właśnie dlatego, że byli wystarczająco odważni, by stworzyć spekulatywne teorie, które nie tylko wykraczają, lecz też przeczą wszystkiemu, co - jak sądzimy - znamy z obserwacji.

Mogę chyba przytoczyć fragment z Galileuszowego Dialogu o dwu najważnieszych układach świata²:

„... w nieopisany zachwyt wprawna mnie wzniosłość tych umysłów, które poglądy te [tzn. hipotezę heliocentryczną] przyjęły i uznały za prawdę, przezwyciężając świadectwo własnych zmysłów bystrościąrozumu i dając pierwszeństwo temu, co dyktował rozum, w przeciwstawieniu do tego, co najoczywiściej podawały zmysły i doświadczenia... (powtarzam to raz jeszcze) nie mogę znaleźć słów, by wyrazić cały mój zachwyt, jak Arystarch i Kopernik mogli się zdobyć na zadanie przez rozum takiego gwałtu zmysłom, że pod jego nakazem ustąpić musiała ufność w pozorną wymow'ę otrzymywanych wrażeń”.

W ten sposób Galileusz daje świadectwo sposobu, w jaki śmiałe i czysto spekulatywne teorie naukowe mogą nas wyzwalać z naszych przesądów. Bacon, przeciwnie, utrzymuje, że te nowe teorie sąspekulatyw-

7 — Mit schematu... 97