50

Odnosząc podział Poppera do zaproponowanego przeze rozróżnienia na ceł optymalny i zadowalający procesu reprodukcji i społecznej, można przyjąć, iż inżynieria całościowa związana je« bez wątpienia z pierwszym celem, natomiast inżynieria cząstko^ próbuje odnaleźć realistyczny kompromis pomiędzy celem opty. malnym i zadowalającym.

W klasycznym ujęciu, za jakie można uznawać koncepcje społu kierowanego przez A. Pod góreckiego i jego kontynuatorów socjotechnika/była pojmowana przynajmniej w trzech znaczy niach⁴®.

r Po pierwsze - jako techniczne możliwości nauk społecznych I planowania i skutecznego kreowania zmian społecznych.

-j Po drugie - jako celowościowe postępowanie, którego efektem niają być potrzebne systemowi sterującemu zmiany w systemie sterowanym.

j Po trzecie - jako nauka praktyczna, której przedmiotem jest 1 właśnie owo celowościowe postępowanie, a zadaniem — jego pro. N jektowanie oparte na przyjętym systemie wartości i uznanych l twierdzeniach teoretycznych. Naukę taką określano jako inży. I l nierię społeczną.

Bliska takiego ujęcia sozotechniki jest definicja M.K. Mlic. j kiego, która wskazuję, iż przez/ inżynierię społeczną rozumieć I ; należy zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych i I [ celowych przemian życia społecznego, opierąjących się na uzna- I nych ocenach i wartościach^{1 2 3}. Celowość i racjonalność rozpatry- I wane są oczywiście z punktu widzenia systemu sterującego/

Nieco inaczej z kolei pojmuje socjotechnikę J. Goćkowski, który I określa ją jako metodę budowania i przekazywania reguł oddzia- I ływania na grupy i jednostki w celu nauczenia ich adaptacji I cywilizacyjnej⁴®. Chodziłoby tu więc o teoretycznie opracowane

sposoby socjalizacji. Podobieństwo do procesu socjalizacji jest tym y^iąlssze, iż celem tak pojmowanej socjotechniki jest raczej reprodukowanie istniejącego porządku społecznego, niż dążenie do jego doskonalenia. Omawiając relacje socjotechniki z władzą, Goćko-_wSki wskazuje, iż: „Socjotechniki oddziaływania na grupy i jednostki są metodami i formami walki o zdobycie, utrzymanie, umocnienie i rozszerzenie oraz przekształcenie takiej kontroli i takiego decydowania o losie innych grup i jednostek, które zasługuje w pełni na miano władzy politycznej 1...1”⁴.

T. Kocowski wprowadza rozróżnienie na socjotechniki pierwszego stopnia, które polegają na stwarzaniu zespołów bodźców skłaniających ludzi do określonych zachowań przy bezpośrednim wykorzystaniu systemu kar i nagród oraz socjotechniki drugiego stopnia, których zadaniem jest wytwarzanie w ludziach określonych motywacji lub kształtowania pożądanych cech osobowości.

Cel końcowy oddziaływań jest w obu przypadkach w zasadzie podobny, jednak socjotechnika drugiego stopnia polega nie na bezpośrednim oddziaływaniu za pomocą norm prawnych, ale poprzez ich internalizacją w świadomości jednostki⁵.

Socjotechnika, w myśl zaprezentowanych ująć, me obejmuje zatem wszelkich zmian społecznych (wynikających ze zbiorowej lub indywidualnej działalności ludzkiej), lecz tylko te, które są efektem świadomej działalności. Interesują ją te spośród licznych procesów życia społecznego, do których powstania przyczyniły sią celowe działania stymulujące lub gdy procesy te wywołają uprzednio zamierzone zmiany społeczne.

Moim zdaniem jednak, biorąc pod uwagą świadomość i efektywność wywierania wpływu, należy uczynić wobec takiego stanowiska istotne zastrzeżenie. Niewątpliwie podmioty socjotechniki przyjmują pewne założenia, zgodnie z którymi usiłują spowodować pożądane stany w obiektach wpływu. Procesy reprodukowania porządku społecznego mają jednak to do siebie, iż zamierzone cele bardzo rzadko dają sią w pełni przekuć w cele

97

1

   C. Czapów, A. Podgórecki, Socjotechnika - podstawowe pojęcia i problemy, I w: A. Podgórecki (red.), Socjotechnika. Style działania, Warszawa 1972, s. 9-10, I

2

   M.K Mlicki, op. cit., ś. 11.

3

⁸ J. Goćkowski, Kultura, soęjotechnika i style oddziaływania na grupy i I jednostki, w: A. Podgórecki (red.), Socjotechnika - jak oddziaływać skutecznie, Warszawa 1970, a. 70.

4

Ibidem.

5

Por. T. Kocowski, Taktyka i strategia sterowania motywacją ludzką w skali masowej, w: A, Podgórecki (red.), Socjotechnika. Style..., s. 433.