S5006955

GRABIEC

LII

harmonii między tradycją oraz naturą n historią.    I

Filona nad ciałem Aliny, utrzymana w konwencji pn.-.i,, I skiej elegii na śmierć kochanki zmarłej „w kwiecie wie. I ku"⁴⁴ wyraża protest wobec świata, który zabija młodość I i piękno. Filon, jako jedyny pozostały przy życiu świadek zbrodni, staje się w finale dramatu „obrońcą i mścicielem I niewinnej ofiary, głosem kolektywnego sumienia, który I sprowadza karę”⁴*.

Grabiec. Nie bez racji określony przez Krasińskiego mlą, ' nem „karczmy polskiej", wiecznie pijany bohater dramatu, miłośnik „kuchni Kirkora", kochanek Balladyny i Goplany, wyrażał w dramacie postawę ludyczną, bliską sercu Polaka ideę życia-zabawy. Była to zabawa ukazana w konwencji karnawałowej, jako jednoczesna kpina z innych, oficjalnie sankcjonowanych sposobów postępowania. Bo literatura romantyczna

wskrzeszała postacie sławnych błaznów renesansowych w tym celu, żeby dostojnej głupocie, zbrodni i swawoli feudalnej przeciwstawić ludowego mędrca i dyszącego żądzą zemsty, Sponiewieranego plebeju&za **.

Ten ostatni był z kolei bliskim krewnym średniowiecznego kpiarza, Marchołta Grubego a Sprośnego.

Jednocześnie Grabca wypadnie włączyć do licznej rodziny baśniowych bohaterów, reaktywowanych następni*• w osiemnastowiecznej komedii, których dalekim protoplastą był Abu Has.sun z Historii o śpiącym obudzonym, wchodzącej w skład cyklu baśni Tysiąca i jednej nocy. Hassan został uśpiony z rozkazu kalifa, n następnie, po przebraniu, odgrywał rolę sułtana.

^M Por. R. Poggloli, Wierzbowa fujarka, Zagadnienia Ru dzajów Literackich, 1060, t. 111, z. 1, S. 55.

»• K. K r e J ć l, op. cii., ts. 85. sr W. Kubacki, op. cII., s. 108.

Po złudnym panowaniu służba odniosła ponownie oszołomionego narkotykiem krótkotrwałego władcę do jego ubogiego domu. gdzie śnił on dalej, tym razem już na jawie, swój baśniowy sen, wywołując wiele uciesznych awantur w zderzeniu z prozaiczna rzeczywistością

W Polsce bardziej znane wersje tego motywu pojawiły się kolejno w „zapustnych” komediach: Piotra Baryki Z chłopa król i Franciszka Zabłockiego Król w kraju rozkoszy.

Renesansowy błazen, świadomy nicości świata? Czy prostak. którego los ośmiesza łaskę pańską, co na pstrym koniu jeździ, ale jeszcze bardziej człowieka, grającego role przerastające jego możliwości? Obie postawy mieściły się w tradycji kultury karnawału, głoszącej względność pojęć i rzeczy. Jakim przemianom ulegnie ta tradycja w dramacie romantycznym w ogóle, a w Balladynie w szczególności?

Romantycy wprowadzając na scenę lud, czynili to pod urokiem dramatu szekspirowskiego. Lud pojawiał się w kontekście idyllii (Filon czy Alina) oraz w kontekście form komicznych: krotochwili, facecji. burleski, zabawy karnawałowej, W tragedii romantycznej uległa jednak wzmocnieniu krytyczna aktywność świadomości bohatera ludowego. Świadomość i siła woli różni «niską» postać w tragedii od takiej samej w komedii" ^M.

W postaci Grabca poeta połączył podmiotową i przedmiotową wersję tradycji i stworzył kreację ..dwuwymiarową". Grabiec to najpierw studium ludowych wyobrażeń o pańskim życiu. Ale naiwny podziw dla zewnętrznych akcesoriów owego życia łączy się w nim z drwiną z me-

^M W. Kubacki, Słowacki—Zabłocki (w:) W iryobraini. Warszawa 1964. s. 167.

¹⁴ H. Schla(fer. Dramen/orm und Klassenstruklur, Stuttgart 1972, s. 26 i 41. (Tłum. autora Wstępu.)