scan 20090325150113 0000

Jak uzasadniać cele wychowania?

Poszukiwanie zasad-noki celów wychowania

Istnieją różne sposoby uzasadniania celów wychowania. Jednym z nich jest wykazywanie ich zgodności z. wartościami, ;t zwłaszcza wartościami uniwersalnymi, czyli ogólnoludzkimi wartościami poznawczymi, moralnymi i estetycznymi, zogniskowanymi wokół transcendentalnej triady prawdy, dobra i piękna. W teorii wychowania dużą wagę przywiązuje się szczególnie do wartości moralnych, a wśród nich do alliuizmu, tolerancji, poczucia odpowiedzialności, wolności i sprawiedliwości.

Poszukiwanie zasaU-noin celów wychowania w normicH moralnych

Innym sposobem uzasadniania, a tym samym uprawomocnienia celów wychowania, jest poszukiwanie ich podobieństw do norm moralnych lub zbieżności z nimi. Najogólniej mówiąc, ukierunkowują one odpowiednio postępowanie jednostki przekonanej o icli słuszności. Pod tym względem mają wiele wspólnego z wartościami. Różnią się jednak od nici lyni. że przypominają zazwyczaj ściśle określone reguły czy zasady postępowania moralnego, obowiązujące poszczególnych ludzi i różne zhioiowości ludzkie. Stąd też w przeciwieństwie do wartości są najczęściej skonkretyzowanymi zaleceniami, nakazami lub zakazami, wyrażonymi bądź to w kategorii powinności (np. „czcij ojcu i matkę swoją”) lub w kategorii warunkowego zobowiązania (np. „jeśli chcesz być uczciwym, powinieneś zawsze oddawać długi”) {Mai) sltfo-nik..., 1994, s. 155).

Rodzaje norm ino ralnych

W literaturze znane są różne rodzaje nnan moralnych. Na pi ryk lad Maria Ossowska (1985) wyróżniła wśród nich normy moralne:

—    w obronie biologicznego istnienia, jak np noima ,.nie zabijaj";

w obronie godności, czyli związanego z nią poczucia własnej wartości.

w obronie niezależności, tj. wolności w sensie braku przymusu zewnętrznego i jako dobra osobistego;

w obronie pływalności, czyli okresowej samotności oraz możliwości zabezpieczenia się przeciw obcej kontroli (przynajmniej we własnym domu) i ludzkiej ciekawości (nieuprawnionej poufałości);

—    służące potrzebie zaufania, jak normy „nie kłam” i „nic kradnij", strzegące sprawiedliwości, np. norma „każdemu według jego osiągnięć” lub „każdemu według potrzeb”;

—    wobec konfliktów społecznych w wymiarze międzyosobniczym i między grupowy m

Poza tym M. Ossowska (1985, s I ?S) wyodrębnia normy moralne, fonnolowanc „raczej w postaci zaleceń niz w postaci nakazów czy zakazów". Dotyczą one głównie „pewnych postaw emocjonalnych'’. Dla-lego zalicza jc do tz.w. cnót miękkich. Obejmuje nimi normy moralne ześrodkowanc wokół takich wartości, jak miłość bliźniego, życzliwość powszechna, braterstwo, tolerancja, humanizm i opiekuńczość. W każdym razie wszystkie one mogą się okazać przydatne w uzasadnianiu celów wychowania.

Poizok wa-nie zaiad-noici e«:*w wychowam w ich jjjcaI-nosc. 7 pra-wami r.aiL ralnym

Nic mniej wypróbowanym sposobem uzasadniania celów wychowania — niż. ich konfrontacja z wartościami i normami moralnymi — jest ukazywanie powiązań tych celów z. prawami naturalnymi, stanowiącymi „zbiór praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z na-tuiy człowieka jako bytu obdarzonego rozumem : wolą. a nie ze społecznego ich ustanowienia” (K. Olcchnicki. P. Zalęcki, 1998, s. 162). Sposobem takim jest również, wykazywanie zgodności celów wychowania z. poczuciem obowiązku ntoiolncgo jednostki, czyli jej ..głosem wewnętiznym'’ czy sumienieni lub nakazem moralnym, przejawiają-cym się w świadomym i dobrowolnym wyborze dokonanym przez osobę postępującą moralnie (por. Mały słownik..., 199-1, s l^Sj Dzięki lakiem i poczuc u i ostę Kij< o i»ten sposób ni< z przym tsu fizyt zi i go lub psychologicznego. lec/ raczej zgodnie z wyrażeniem Robert ■ D Meslepa (1995, s 35) pod wpływem ..konieczności logicznej". lj. wewnętrznego zobow iązania co do pozostania wiernym uznawanym powszechnie normom moralnym.

2. Kontrowersje wokół celów wychowania

Opracowane dotychczas cele wychów ania budzą nici zadko poważ ne kontrowersje. Dotyczą one takich między innymi spraw, pik brak precyzyjnego odróżnienia celów wychowania od wartości i norm, o które także warto i trzeba zabiegać w procesie wychowawczym, zbytnia ogólność w ich sformułowaniu, jak również wielość lego rodzaju celów i ich nied< ■ . -i zez niektórych przedstaw icie!i teorii wychowania

Niedokładność w określaniu celów wychowania

&Iijxojc r.iaczemo wa waito-Sci. nui iii i celów wyciow.ir

Na ogól istnieje zgoda w sprawie bliskości znaczeniowej wartości, nonn i celów wychowania. Niektóre cele s;-, w tęcz utożsamiane z wai-tościami i iioiiuami. zwłaszcza moralnymi. W takim wypadku cole wychowania to po prostu wartości i normy, które zamierza się przyswoić dzieciom i młodzieży; są więc cennym drogowskazem w spraw ie oczekiwanych zachowań, postaw i innych cech osobowości wychowanków oraz poniekąd także postępowania pedagogicznego ich wychowawców (por Piidtłgogik. 1989.203 i n.)