SCX 3200 140511273401

niewielkie, ale mają istotny wpływ na brzmienie organów. Powodują one zmiany początkowej fazy rozwoju dźwięku zestawów głosów — jak wiadomo z badań w zakresie akustyki muzycznej, ta faza ma decydujące znaczenie dla ukształtowania barwy dźwięku. Wyjaśnić należy dodatkowo, że przy grze na pojedynczych głosach rozregulowanie wentyli nie ma wpływu na barwę dźwięku — opisany problem występuje dopiero przy użyciu zestawów głosów.

Największą precyzję gry uzyskuje się w organach wyposażonych w wiatrownie tonowe oraz w mechaniczną trakturę gry. Ze względu na bezpośrednie mechaniczne powiązanie klawisza z wentylem wpuszczającym powietrze do piszczałek istnieje możliwość grania bez opóźnień występujących w innych typach trak-tury. Dodatkowo, przy różnej artykulacji przy grze wentyle otwierają się w różny sposób. Wywiera to wpływ na kształtowanie się wspomnianej już początkowej fazy rozwoju dźwięku, co wynika z różnego zadęcia piszczałki przy różnym sposobie wpuszczania powietrza przez wentyl. Wiatrownie tonowe w powiązaniu z trakturą mechaniczną stwarzają grającemu najbardziej dogodne warunki — warto zauważyć, że wśród najlepszych organów pochodzących z różnych epok zdecydowaną większość stanowią organy wyposażone w wiatrownie tonowe i mechaniczną trakturę gry.

Zalety organów tego typu zostają ujawnione najbardziej w przypadku instrumentów małych lub średnich rozmiarów (do ca 40 głosów). Opór mechanizmu traktury przy grze jest wtedy niewielki, ze względu na nieduże rozmiary traktury i związaną z tym niewielką liczbę elementów przenoszących ruch. Możliwa jest również bez większych ograniczeń, w przypadku organów średnich rozmiarów, gra przy użyciu czysto mechanicznych połączeń klawiatur.

Zaznaczyć należy, że w czasach obecnych nie istnieją poważne przeszkody przy konstruowaniu traktury mechanicznej w organach o nawet bardzo dużych rozmiarach. Postępy poczynione w ostatnich dziesiątkach lat sprawiły, że możliwe jest prowadzenie manuałowej traktury mechanicznej na odległość ca 20 metrów, w organach o wielkości dochodzącej do 100 głosów. Problemy występują natomiast również jeszcze dzisiaj przy konstrukcji połączeń klawiatur, zwłaszcza połączeń klawiatur manuałowych.

We współczesnym budownictwie organowym stosuje się w razie konieczności połączenia działające na zasadzie elektrycznej.

W dziewiętnastowiecznym budownictwie organowym przeszkody wynikłe w dużych organach ze wzrastania w sposób niedopuszczalny oporu traktury w dużych organach przezwyciężono przez wprowadzenie dźwigni Barkera. Dźwignia Barkera znalazła powszechne zastosowanie w organach epoki romantycznej. W większości przypadków dźwignię stosowano tylko w trakturze tego manuału, do którego następowało łączenie wszystkich innych manuałów.

Dźwignia Barkera posiada zalety, których nie posiadają systemy elektryczne i pneumatyczne. Dzięki temu, że grający ma wpływ na ruch klapy w komorze wiatrowej dźwigni, możliwe jest w związku z tym dość precyzyjne przeniesienie ruchu klawisza na wentyl w wiatrowni. Albert Schweitzer w książce „Deutsche und franzósische Orgelbaukunst" zwraca uwagę na tę właściwość dźwigni Barkera. Wprowadzenie dźwigni Barkera do budownictwa organowego umożliwiło w swoim czasie rozwój wirtuozerii na wielkich organach, zgodnie z estetycznymi wymogami epoki romantycznej. Generacja wielkich organistów francuskich epoki romantycznej związana jest z instrumentami budowanymi przy użyciu dźwigni.

Dźwignię Barkera spotkać można również w organach na terenie Polski — m.in. w słynnych organach w Leżajsku, w far-nym kościele w Poznaniu, w garnizonowym kościele w Warszawie. Ze względu na opisane wyżej zalety dźwigni Barkera, nie należy jej usuwać z organów w celu wprowadzenia na jej miejsce systemów elektrycznych lub elektropneumatycznych, mniej zadowalających od strony artystycznej.

Zupełnie osobna kwestia wynika w związku z perspektywą budowy dźwigni Barkera w organach nowych. Dźwignia stanowi element duży rozmiarami i nie zawsze możliwe jest znalezienie dla niej miejsca. Dodatkowo, uwzględniając wysoki poziom precyzji współczesnej traktury gry, dźwignia Barkera staje się potrzebna dopiero w organach bardzo dużych i w warunkach, kiedy traktura musi być z konieczności skomplikowana. Przeprowadzone ostatnio w Holandii udane próby budowania nowych, wielkich organów przy zastosowaniu dźwigni Barkera wskazują na celowość stosowania tego urządzenia również w

79