SDC13257

łsl I

»0 I I ♦

B,

!:e

madzcnia faktów i na szerszą skalą może być niezbyt widoczny. Zawsze jednak przychodzi w końcu moment, że wiedza szczegółowa jest już tak obfita i kompletna, że wystarczy postawić tylko jeden krok, by wznieść się nagle ponad zbiór nie uporządkowanych dotychczas danych i dostrzec istniejące wśród nich prawidłowości. Póki znany badaczom materiał naukowy z jakiejś dziedziny zawiera zbyt wielkie luki, postawienie owego kroku na wyższy stopień bywa zbyt trudne nawet dla jednostek szczególnie utalentowanych; kiedy zaś owe luki się zapełnią, do podobnych skojarzeń i uogólnień mogą dojść niezależnie od siebie różni przedstawiciele nauki.

Tak właśnie było z powstaniem językoznawstwa w latach 1816-1821. Trud wielu zapomnianych dziś uczonych XVII i XVIII w., którzy nierzadko poświęcali całe życie na zbieranie wiadomości o budowie i dziejach języków i w końcu stawali bezradni wobec nawału słów i form gramatycznych, nie poszedł na mamę. Właśnie na podstawie ich drobiazgowej wiedzy lingwiści dziewiętnastowieczni stworzyli swoją niezawisłą od innych naukę.

Sto kilkadziesiąt lat, jakie nas dzisiaj dzielą od tamtej chwili, wydają się nam bardzo krótkim okresem. Uświadamiając to sobie nie można zaprzeczyć, że językoznawstwo jest nauką młodą. W każdym razie nie wypada go inaczej ocenić w porównaniu z naukami takimi, jak matematyka, fizyka, biologia, logika czy historia, które powstały jeszcze w starożytności. Nie zapominajmy jednak, że wiele nauk, zwłaszcza społecznych, bez których nie potrafimy sobie dziś wyobrazić wiedzy o człowieku, ukształtowało się nie wcześniej, jak na wspomnianym już przełomie XVIII i XIX w. Zobaczymy później, że właśnie z nimi językoznawstwo ma wiele punktów stycznych¹. Tymczasem miejmy na uwadze, że powstanie naszej specjalności nie jest czymś niezawisłym od ogólnego rozwoju nauki, ale wynika z prawidłowości, jakie przechodziła i nadal przechodzi cała humanistyka.

2. Okres językoznawstwa historycznego

Usamodzielnione w ten sposób językoznawstwo ukształtowało się około 1820 r. w czterech podstawowych zakresach badawczych. Są nimi: językoznawstwo opisowe w tradycyjnym ujęciu opisowym znanym już od czasów Paniniego i Dioni-zjusza Traka, językoznawstwo szczegółowe o nastawieniu historycznym czy nawet hi8toryczno-filologicznym jak u Grimma, następnie historyczno-porównaw-cze zapoczątkowane przez Boppa, i opisowo-porównawcze, które właściwie zainicjował Humboldt. Wzajemny ich stosunek do siebie można przedstawić w formie schematu (s. 14).

Jednocześnie warto dodać, że językoznawstwo historyczno-porównawcze z uwagi na swoje nastawienie bywa nazywane genetycznym, a opisowo-porów-nawczc typologicznym.

1

Zob. dalej, s. 18-33.