skanowanie0012 (12)

120 ■ - -.....- APGK-RY-F-Y......................---------------—.....

IV    księga Sybilińska. Powszechnie uważa się, że nie jest ona pochodzenia chrześcijańskiego, ale żydowskiego. Ma wiele materiałów zaczerpniętych z historii pogańskiej, takich jak np. historia wyprawy wojennej Kserks es a, wojny peloponeskiej, ucieczki Nerona itp. Wzmiankuje również o wybuchu Wezuwiusza (79 r. po Chr.), co pozwala ustalić terminus a quo powstania księgi.

Walka z politeizmem wyrażona została w niej ostrzej aniżeli w - poprzedniej księdze.¹

V    księga Sybilińska. Zawiera bardzo wiele różnego rodzaju materiałów. Stąd dyskusja wśród uczonych, czy całą księgę należy odnieść do autora żydowskiego. W. 256—259 są z całą pewnością chrześcijańską interpolacją. Wzmianka o zburzeniu świątyni jerozolimskiej, przepowiednia powrotu Nerona (Nero redivivus) oraz ataki na Rzym są pochodzenia niewątpliwie żydowskiego.

Księga powstała w latach pomiędzy 70 a 130 r. po Chr.²

6. MODLITWA MANASSESA

Modlitwa ta przypisywana jest królowi judzkiemu Manassesowi (698—644), który za życia był jednym z najzacieklejszych przeciwników jahwizmu (4 Kri 21,1-18; 2 Krn 33, 1-30). Jednakże 2 Krn 33, 18n wzmiankując o grzechach i występkach tego króla, wspomina również o jego „modlitwie do Boga”. Istniało zapewne przekonanie o nawróceniu Manassesa i śladem tej tradycji ktoś w Iw. przed Chr., a może dopiero w III/IV w. po Chr.³ skomponował wspomnianą modlitwę, wkładając ją w usta króla Manassesa. Autor wyraża w niej żal, chęć pokuty oraz niezachwianą ufność w Boże miłosierdzie.

Modlitwa została napisana najprawdopodobniej w języku greckim.⁴ Posiadamy również tłumaczenia: łacińskie, syryjskie, ormiańskie, etiopskie, koptyjskie i starosłowiańskie.

III. APOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU

Bogata literatura apokryficzna NT w swoisty sposób „uzupełnia” szczegóły z życia Jezusa Chrystusa oraz osób z Nim związanych. Fantazja ludowa wypowiedziała się w nich żyw o i barwnie, i już Ireneusz (II w.) pisał, że „liczba tego rodzaju opowiadań jest nieprzeliczona” (Haer. l^a, 20). Były one szczególnie popularne wśród ludu, ale właśnie z tego względu posługiwali się nimi heretycy, którzy dokonując w nich pewnych zmian, rozpowszechniali za ich pośrednictwem swą doktrynę. Stąd też między innymi zrodziła się u Ojców Kościoła nieufność do tych pism, a niektórzy z nich wręcz je potępiali.

Wspomniane utwory powstały głównie w okresie od II w. do V w., jednak przyznać trzeba, że tego rodzaju twórczość utrzymywała się aż po XIX w. Wiele z nich ma tylko wartość zabytkową. Nic nie wnosząc do poznania pism NT, świadczą

0    tendencjach doktrynalnych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Niektóre jednak, te Zwłaszcza, które pochodzą z początku II w., a nawet z końca I w., są szczególnie cenne i mogą rzucić wiele światła na poznanie historii powstania ewangelii synoptycznych. Przytoczymy niżej opinię dwóch wybitnych egzegetów, P. Benoit

1    M. E. Boismarda, na ten temat:

„C/.y ewangelie apokryficzne posiadają jakąś wartość, naświetlając w ten czy inny sposób problem synoptyczny? Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, należałoby wyrobić sobie dokładne zdanie co do źródeł, z których one korzystają. Jeśli w rzeczy samej przytaczają one jedynie dane naszych trzech Ewangelii, przcrcdagowując je mniej lub więcej gruntownie i dorzucając do nich cechy legendarne, to ich użyteczność jest praktycznie żadna. Jeśli natomiast w sposób niezależny wywodzą się one od źródeł paralelnych ewangeliom synoptycznym, wówczas ich świadectwo ma dużą wartość. Jedynie trzeba będzie poprzez przeróbki, którym uległy ich źródła starać się, na ile tylko można, odnaleźć pierwotne brzmienie tych źródeł”.'

Apokryfy NT dzielimy zgodnie z podziałem ksiąg kanonicznych na apokryficzne ewangelie, dzieje, listy i apokalipsy. Dodać jeszcze należy tutaj agrafa^{5 6} i logia Jezusa, tzn. te wypowiedzi, które nie znajdują się w Ewangeliach, lecz innych przekazach.

Prawie pełny zestaw apokryfów NT w tłumaczeniu niemieckim znajduje się w monumentalnym dziele E. Hennecke-W. Schneemclchera⁷. Polskie tłumaczenie ewangelii apokryficznych zostało przygotowane pod redakcją ks. M. Starowieyskiego.⁸

W niniejszym opracowaniu skupimy naszą uwagę jedynie na ewangeliach apokryficznych, a inne utwory tego typu omówimy krótko na samym wstępie.

Na wzór kanonicznych Dziejów Apostolskich powstał cały szereg historii opisujących wyimaginowane szczegóły z życia poszczególnych apostołów. Mamy więc Dzieje Pawła, Piotra, Jana, Andrzeja, Tomasza, opowiadające o pracy misyjnej apostołów figurujących w tytule wspomnianych apokryfów. Niektóre z nich, takie jak np. Dzieje Jana, Andrzeja, Pawła są bardzo stare, gdyż czas ich powstania określa się na drugą połowę, a nawet na środek II w. Czasami, jak miało to miejsce z Dziejami Pawia, bywały zaliczane, chociaż nie przez wszystkich, do pism kanonicznych.

Z innych tego rodzaju zabytków warte wzmianki są Dzieje. Piłata (Acta Pilati), znane już Justynowi (f 160) i Tertulianowi (160—220), które dochowały się do naszych czasów w dwóch recenzjach: A i B, z których ta druga ma zawierać przekazy bardziej zbliżone do formy pierwotnej zaginionego oryginału. Archetyp powstał najprawdopodobniej pod koniec I w. w języku aramejskim. Później dokonano tłumaczenia

1

   Zob. P. Dalbert, Die Theologie der heUenislisch—jiidischen Missiom—Literatur unter Ausschluss von Phi to utul Josephus, Hamburg 1954, 109.

2

   Denis jw., 119—121.

3

² Tamże, 181.

4

Tekst zob. A. Rahlfs, Septuaginta. Psalmi cum Odis, Gottingen 1931, 361—363.

5

   P. Benoit, M. E. Boismard, Synopse des ąuatre emngiles en franęais, I, Paris 1969, IX.

6

   Zob. na ich temat R. Rubinkiewicz, Agrafon, EK I, 190 n.

7

Ne ut es ta me nt liche Apokryphen in deutscher iibersetzung, I—II, Tiibingen 1959—1964.

8

   Zob. M. Starowieyski, w: Ewangelie apokryficzne, Apokryfy Nowego Testamentu. T. I. 1-2. Lublin 1980.